روایت شده که امیرالمؤمنین(ع) هرگاه مى‌خواست افطار کند، مى‌گفت: «بِسْمِ اللّهِ اَللّهُمَّ لَکَ صُمْنا وَعَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْنا فَتَقَبَّلْ مِنّا اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ»؛ خدایا براى تو روزه گرفتیم و با روزى تو افطار کنیم، پس از ما بپذیر که به راستى تو شنوا و دانایى.
حجت‌الاسلام سید حسن هاشمی جزی، مدیرگروه اخلاق مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی به مناسبت فرا رسیدن ماه رمضان، ماه مهمانی خدا و ماه بهار قرآن یادداشتی نوشته که در پی می‌آید:

چرایی نامگذاری این ماه به نام رمضان

ماه رمضان نهمین ماه از ماه‌های قمری و بهترین ماه سال است، واژه رمضان از ریشه «رمض» و به معنی شدت تابش خورشید بر سنگریزهاست، می‌گویند چون به هنگام نام‌گذاری ماه‌های عربی، این ماه در فصل گرم تابستان قرار داشت، ماه «رمضان» نامیده شد، ولی از سوی دیگر، «رمضان» از اسماء الهی است، این ماه، ماه نزول قرآن و ماه خداوند است و شب‌های قدر در آن قرار دارد، در این ماه درهای آسمان و بهشت گشوده و درهای جهنم بسته می‌شود و عبادت در یکی از شب‌های آن شب قدر بهتر از عبادت هزار ماه است

رسول الله (ص) فرمود: خدای عزوجل می‌فرماید: «هر عمل فرزند آدم برای اوست، غیر از روزه که آن برای من است و من پاداش آنرا می‌دهم و روزه سپری است ( در مقابل دورخ یا گناهان ) و چون روز روزه، یکی از شما باشد، باید ناسزا نگویید و فریاد نکشید و با کسی در گیر نشوید، اگر کسی او را دشنام داد و یا با او جنگ کرد باید بگوید: من روزه دارم و سوگند به ذاتی که جان مصطفی در ید اوست، همانا بوی دهن روزه‌دار در نزد خداوند (ج) از بوی مشک نیکوتر است و برای روزه‌دار دو شادی است که بدان شاد می‌شود، یکی که چون افطار کند، شاد می‌شود و دیگری که چون پروردگارش را ملاقات کند به روزه‌اش شاد می‌شود.

شیخ صدوق به سند معتبر از حضرت امام رضا (ع) روایت کرده است که ایشان از پدران بزرگوار خود از حضرت امیرالمؤمنین (ع) که فرمود: براى ما روزى حضرت رسول خدا (ص) خطبه‌ای خواند و پس فرمود:

«اَیُّها النّاس به درستى که به سوی شما ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش روی کرده است، ماهى است که نزد خدا بهترین ماه‌ها است و روزهایش بهترین روزها است و شب‌هایش بهترین شب‌ها است و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌ها است و آن ماهی است که خوانده‌اند شما را در آن به سوى ضیافت خدا و در آن از اهل کرامت خدا شدید، نَفَس‌هاى شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عمل‌هاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است، پس از پروردگار خود سوال کنید، به نیّت‌هاى درست و دل‌هاى پاکیزه از گناهان و صفات ذمیمه که توفیق دهد شما را براى روزه داشتن آن و تلاوت کردن قرآن در آن».

حضرت صادق (ع) وصیّت کردند و فرمودند: «هرگاه روزه‌ دارى، مى‌باید که روزه‌داری گوش و چشم و مو و پوست و جمیع اعضاى تو، یعنى از محرّمات بلکه از مکروهات و فرمود باید که روزِ روزه‌داری تو مانند روزِ افطار تو نباشد» و نیز فرموده که: «روزه نه همین ترک از خوردن و آشامیدن است؛ بلکه باید در روز روزه زبان خود را از دروغ نگاه دارید و دیده‌هاى خود را از حرام بپوشانید و با یکدیگر نزاع مکنید و حَسَد مبرید و غیبت مکنید و مجادله مکنید و سوگند دروغ مخورید، بلکه سوگند راست نیز نخورید و دشنام مدهید و فحش مگویید و ستم مکنید و بى‌خردى مکنید و دلتنگ مشوید و از یاد خدا و از نماز غافل نشوید و خاموش باشید، از آنچه نباید گفت و صبر کنید و راستگو باشید و از اهل شرّ دوری کنید و از گفتار بد و دروغ و افتراء و خصومت کردن با مردم اجتناب کنید و گمان بد بردن و غیبت کردن و سخن چینى کردن و خود را مُشْرِف به آخرت دانید و منتظر فَرَج و ظُهور قائم آل محمّد (ص) باشید و آرزومند ثواب‌هاى آخرت باشید و توشه اعمال صالحه براى سفر آخرت بردارید.

بر شما باد به آرام دل و آرام تن و خضوع و خشوع و شکستگى و مذلّت مانند بنده‌اى که از آقاى خود ترسد و ترسان باشید از عذاب خدا و امیدوار باشید رحمت او را و باید پاک باشد، اى روزه‌دار دل تو از عیب‌ها و باطن تو از حیله‌ها و مکرها و بدن تو از کثافت‌ها پاک باشد و بیزارى بجوى به سوى خدا از آنچه غیر اوست و در روزه ولایت خود را از برای او خالص گردانى و خاموش باشى از آنچه حق تعالى را از آن در آشکارا و پنهان نهى کرده است و بترسى از خداوند قهار آنچه سزاوار ترسیدن او در پنهان و آشکار است و روح و بدن خود را به خداى عزّوجلّ در ایّام روزه خود ببخشی و دل خود را از براى محبّت او و یاد او فارغ گردانى و بدن خود را در آنچه خدا تو را امر کرده است، به کار فرمایى و خوانده است به سوى آن اگر همه اینها را به عمل آورى، آنچه سزاوار روزه داشتن است، به عمل آورده‌اى و فرموده خدا را اطاعت کرده‌اى و آنچه کم کنى از آنها که بیان کردم از براى تو به قدر آن از روزه تو از فضل آن و ثواب آن کم‌ می‌شود».

فواید روزه

روزه فواید جسمی و روحی فراوان دارد، شفابخش جسم و توان‌بخش جان است، پاک کننده آدمی از رذایل حیوانی، در ساختن فرد صالح و اجتماع به سامان بسیار موثر است، در تهذیب و تزکیه نفس و رهاندن انسان از روزمرگی و واماندگی در نیازهای تن تأثیر بسزایی دارد، فواید طبی و بهداشتی روزه که از سودمندی‌های کوچک این فریضه انسان ساز است، به حدی است که شاید نیاز به توضیح و تکرار نداشته باشد و بیشتر مردم کم و بیش از آن آگاهند، ما به اختصار به گوشه‌ای از این فواید انسان ساز اشاره می‌کنیم:

معده و دستگاه گوارش از اندام پرکار بدن آدمی است، با سه وعده غذا که معمول مردم است؛ تقریباً در همه ساعات دستگاه گوارش به هضم و تحلیل و جذب و دفع مشغول است، روزه باعث می‌شود از یکسو این اعضا استراحت کنند و از فرسودگی مصون بمانند و نیروی تازه‌ای بگیرند و از سوی دیگر ذخایر چربی که زیان‌های مهلکی دارند، تحلیل رفته و کاسته شوند.

در روایات اسلامی حتی به فواید جسمی روزه نیز تصریح شده تا برخی از سست عنصران، اگر نه با ایمان کامل لااقل با توجه به فواید بهداشتی روزه این فریضه ثمر بخش را بجای آورند و از سودمندی‌های گوناگون آن در حد خود بهره‌ور شوند، پیامبر گرامی اسلام در همین رابطه فرموده‌اند: «صوموا تصحوا»، «روزه بگیرید تا سالم بمانید» و نیز در روایات بسیاری پیشوایان گرامی اسلام فرموده‌اند: «معده آدمی خانه بیماری‌های اوست و پرهیز از غذا درمان آن است».

آداب افطار و سایر اعمال در شب‌هاى ماه رمضان

اعمالى است که در شب‌هاى ماه رمضان باید بجا آورد و آن چند امر است:

- اوّل افطار است و مستحب است که بعد از نماز شام افطار کند، مگر آنکه ضعف بر او غلبه کرده باشد یا جمعى منتظر او باشند.

- دوّم آنکه افطار کند با چیز پاکیزه از حرام و شُبهات و بهتر آن است که به خرماى حلال افطار کند تا ثواب نمازش چهارصد برابر شود و به خرما، آب، رطب، لبن، حلوا، نبات و به آب گرم به هر کدام که افطار کند، نیز خوب است.

- سوّم آنکه در وقت افطار دعاهاى وارده آن را بخواند از جمله آن‌که بگوید: «اَللّهُمَّ لَکَ صُمْتُ وَعَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْتُ وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ»؛ «خدایا براى تو روزه گرفتم و با روزى تو افطار کنم و بر تو توکل کنم» تا خدا عطا کند به او ثواب هر کسى را که در این روز روزه داشته و اگر دعاى «اَللّهُمَّ رَبَّ النّورِ الْعَظیمِ» را که سیّد و کفعمى روایت کرده‌اند، بخواند فضیلت بسیار یابد و روایت شده که حضرت امیرالمؤمنین (ع) هرگاه مى‌خواست افطار کند، مى‌گفت:

«بِسْمِ اللّهِ اَللّهُمَّ لَکَ صُمْنا وَعَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْنا فَتَقَبَّلْ مِنّا اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ»؛ «خدایا براى تو روزه گرفتیم و با روزى تو افطار کنیم، پس از ما بپذیر که به راستى تو شنوا و دانایى»

- چهارم در لقمه اوّل بگوید: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرّحَیمِ یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ اِغْفِرْ لى» تا خدا او را بیامرزد و در خبر است که در آخر هر روز از روزهاى ماه رمضان خدا هزار هزار کس را از آتش جهنّم آزاد مى‌کند پس از حق تعالى بخواه که تو را یکى از آنها قرار دهد .

- پنجم در وقت افطار سوره قدر بخواند.

- ششم در وقت افطار تصدّق کند و روزه‌داران را افطار دهد، اگر چه به چند دانه خرما یا شربتى آب باشد و از حضرت رسول (ص) مرویست که کسى که روزه‌داری را افطار دهد، از براى او خواهد بود مثل اجرِ آن روزه‌دار بدون آنکه از اجر او چیزى کم شود و هم از براى او خواهد بود مثل آن عمل نیکویى که به جا آورد آن افطار کننده به قوه آن طعام و آیت‌الله علامه حلّى در رساله «سَعدِیَّه» از حضرت صادق (ع)‌ نقل کرده که فرمود هر مؤمنى که مؤمنى را لقمه‌اى اطعام کند، حق تعالى براى او اجر کسى که سى بنده مؤمن آزاد کرده باشد، در ماه رمضان بنویسد و نزد حق تعالى یک دعاى مستجاب از براى او باشد.

- هفتم در هر شب خواندن هزار مرتبه سوره قدر وارد است.

- هشتم در هر شب صد مرتبه سوره دخان را بخواند، اگر میسّر شود.

- نهم سیّد روایت کرده که هر که این دعا را بخواند، در هر شب ماه رمضان آمرزیده شود، گناهان چهل سال او:

«اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ على عِبادِکَ فیهِ الصِّیامَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَارْزُقْنى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فى عامى هذا وَ فى کُلِّ عامٍ وَاغْفِرْ لى تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُها غَیْرُکَ یا رَحْمنُ یا عَلاّمُ»

«خدایا اى پروردگار ماه رمضان که در آن قرآن را فرستادى و بر بندگان روزه را در این ماه واجب کردى درود فرست بر محمد و آل محمد و روزیم گردان حج خانه محترم خود کعبه را در این سال و در هر سال و بیامرز برایم این گناهان بزرگ را که به راستى نیامرزد، آنها را جز تو اى بخشاینده و اى بسیار دانا»

- دهم در هر شب بعد از مغرب دعاى حجّ را (اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام...) را بخواند.

رمضان ماه قرآن

زراره از امام محمدباقر علیه‌السلام حدیث روایت می‌کند که فرمود: در دهه دوم ماه رمضان قرآن را بردار و باز کن و پیش رویت بگذار و ( این دعا را) بخوان: «اللهم انی اسئلک بکتابک المنزل و ما فیه و فیه اسمک الاعظم الاکبر و اسماوک الحسنی و ما یخاف و یرجی ان تجعلنی من عُتَقائک من النار» و هر حاجتی که خواهی از خدا بخواه.

و نیز آن حضرت (ع) فرمودند: «لکل شیء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان»؛ « هرچیز بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است». (اصول کافی، جلد2)

رویدادهای مهم تاریخی ماه رمضان

1)روز اول، ولایتعهدی امام رضا(ع) سال201 هجری قمری

2)روز اول، جنگ تبوک سال 9 هجری قمری

3)دهم ماه، آمدن نامه‌های اهل کوفه برای امام حسین(ع) سال 60 هجری قمری

4)دوازدهم ماه، بستن عقد اخوت پیامبر (ص)با حضرت علی(ع) سال اول هجری قمری (و صحابه و مهاجرین با یکدیگر)

5)پانزدهم ماه، ولادت امام حسن (ع) سال 3 هجری قمری

6)هفدهم ماه، معراج پیامبر(ص) سال 5 هجری

7)هفدهم ماه، جنگ بدر سال 2 هجری

8)نوزدهم ماه، ضربت خوردن علی(ع) سال 40 هجری

9)بیستم ماه، فتح مکه سال 8 هجری

10)بیست و یکم، شهادت حضرت علی(ع) سال40 هجری

11)شب‌های نوزدهم یا بیست ویکم یا بیست وسوم ماه، شب نزول قرآن.