در سپهر رسانه‌ای جدید، رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی، گوی سبقت را در حوزه مرجعیت خبری و اطلاع‌رسانی از رسانه‌های سنتی مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات ربوده‌اند و بعضاً نیز با روایت اول خود از وقایع، موجب شده حتی نسبت به رسانه‌های سنتی بی‌میلی، بی‌نیازی و در مراحلی نیز بی‌اعتمادی پدید آید.

منصور امینی، مسئول سازمان فضای مجازی سراج در یادداشتی نوشت: همگان به این نکته اذعان دارند که گستردگی و فراگیری رسانه های نوپدید اجتماعی موجب شکل گیری تغییرات محسوس در شیوه ارتباطات و تعاملات  بشر شده و شیوه، نوع و میزان اثرگذاری بر مخاطب را تغییر داده است.

گستره این تغییرات تا جایی است که شبکه های اجتماعی و رسانه های مجازی این امکان را برای کاربران خود فراهم کرده اند تا اخبار و اطلاعات را از طرق مختلف بنا بر علاقه و تشخیص خود دریافت کنند. در واقع منابع رسانه ای مخاطب به جای آنکه از سمت رسانه ها تعیین گردد از سمت خود مخاطب تعیین می شود. از سوی دیگر این امکان را برای رسانه ها فراهم کرده که به تصویرسازی از واقعیت بپردازند و به جای اصل واقعیت، تصاویر مدنظر خود را در جامعه ترویج و جانمایی کنند.

در سپهر رسانه‌ای جدید، رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی، گوی سبقت را در حوزه مرجعیت خبری و اطلاع‌رسانی از رسانه‌های سنتی مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات ربوده‌اند و بعضاً نیز با روایت اول خود از وقایع، موجب شده حتی نسبت به رسانه‌های سنتی بی میلی، بی نیازی و در مراحلی نیز بی اعتمادی پدید آید. هر فرد منابع رسانه‌ای در بستر مجازی برای خود ایجاد کرده و بر اساس میزان اعتماد به آن منابع ناشی از تجربه زیسته رسانه‌ای خودش، اخبار را دریافت می‌کند. در این سبد رسانه‌ای معمولاً رسانه‌های سنتی در جایگاه‌های بالا قرار ندارند و هم از حیث اول بودن و هم از جهت اعتماد نسبت به رسانه‌های فردی جایگاه پایین‌تری کسب می‌کنند. البته در ایران هنوز بستری مانند رسانه ملی از حیث اعتماد مرجع عمومی جامعه است اما روندها از کاهش این اعتماد در مقابل بسترهای فردی مجازی حکایت دارد.

* طراحی مُفَصل دشمن برای سوء استفاده از فضای مجازی

طبیعتاً در چنین فضای رسانه‌ای جدید، محتواهای گوناگون و روایت‌های مختلفی که به یک کاربر می‌رسد در شکل‌دهی ذهنیت به آنان پیرامون مسائل نقش موثری دارد و در یک کلام شاید بتوان گفت سبد رسانه‌ای (عمدتا بر بستر مجازی) در حال تصویر سازی و ذهنیت‌سازی عمومی در جامعه است.

از همین روی است که حتی شبکه‌های خبری ماهواره‌ای هم بسیاری از فعالیت‌های خود را در این فضا ساماندهی کرده‌اند و حجم زیادی از تولیدات محتوای خود در راستای اثرگذاری بر افکار عمومی ایرانیان را، از همین طریق منتشر می‌کنند. عملاً رسانه‌های مبتنی بر بسترهای سنتی در حال بازتولید خود در بستر رسانه‌ای جدید هستند. ناگفته هویداست که هدف‌گذاری چارچوب‌های حاکم بر تولیدات محتوایی این شبکه‌های ماهواره‌ای به ویژه در فضای‌مجازی، برای ایجاد ناهماهنگی شناختی و انجام عملیات‌های روانی گسترده علیه انقلاب و نظام و حتی خود جامعه کاربر و مخاطب است. بنابراین در غالب موارد هرچند جنس ارائه محتوا توسط این شبکه‌ها در فضای مجازی، در قالب‌هایی مانند خبر و امثالهم است اما پشت پرده اهداف دیگری دنبال می شود.

بنا بر یکی از اصول عملیات شناختی که نقطه زنی مداوم و عملیات پیوسته است، این رسانه‌ها و سایر رسانه‌های جبهه دشمن بطور منظم و مدام به انجام عملیات، بحران آفرینی رسانه‌ای، شبهه پراکنی، حمله رسانه‌ای و ضربه‌زنی مداوم می‌پردازند تا از این طریق تمام خوراک رسانه‌ای کاربران را تحت‌الشعاع کار خود قرار دهند. به گونه‌ای که یک کاربر فارغ از نوع سلایق‌اش (اعم از سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و ...) به گونه‌ای و از زاویه‌ای در تور هدف این عملیات قرار گیرد و این حاصل نمی‌شود جز با عملیات پیوسته و منظم و چندبعدی ایشان.

هنگامی که کاربران و مخاطبان با این پدیده درگیر می‌شوند نسبت به محیط پیرامونی خود بی اعتماد شده و به دلیل ذات کثرت بار این شبکه‌ها در تکرار مطالب، گاهی اوقات تا صد در صد اطلاعاتی که از آن طریق دریافت کرده‌اند را می‌پذیرند، یعنی کاربر را به وادادگی شناختی در مقابل رسانه ها و حملات دشمن می کشانند.

* تکمیل پازل رسانه ای دشمن با سایر قالب ها

نکته حائز اهمیت دیگر در خصوص کمیت و کیفیت حملات دشمن آن است که ایشان تنها به خبر و اطلاع‌رسانی اکتفا نکرده و از تمام ظرفیت فضای مجازی استفاده می‌نمایند. بخش دیگری از عملیات‌های روانی و شناختی که ذیل این بمباران اطلاعاتی صورت می‌پذیرد در حوزه‌های اپلیکیشن و بازی است. این یعنی جریان رسانه‌ای غرب که به شکل قاطعی از آمریکا، انگلیس، رژیم صهیونیستی و عمال ایشان در منطقه پشتیبانی می‌شود، تنها بخشی از فعالیت‌های خود را در فضای رسانه‌ای صِرف مانند «شبکه‌های تلویزیونی»، «صفحات اینستاگرامی»، «توییتر» و سایر پلتفرم‌ها ساماندهی کرده و بخش دیگر از انرژی خود را در حوزه‌هایی مانند ساخت اپلیکیشن و بازی برای مخاطبان با سن کمتر مصروف نموده است.

* پاسخ چه باید باشد؟

این رویکرد رسانه‌ای دشمن ایجاب می‌کند که جبهه حق و جریان رسانه‌ای انقلاب اسلامی نیز برای مقابله و حرکت پدافندی و آفندی در تمام ابعاد برنامه داشته باشد تا علاوه بر اینکه بتواند با این تهدیدها مقابله کند خود نیز دست به آفند زده و ابتکار عمل داشته باشد. از همین روی است که جبهه مردمی شکل گرفته با درک این استراتژی دشمن، سال‌هاست علاوه بر فعالیت‌های رسانه‌ای، در حوزه‌های دیگر مانند «ساخت اپلیکیشن‌ها»، «بازی‌های موبایلی و رایانه‌ای»، «آگاهی بخشی عمومی و ارتقای سواد فضای مجازی»، «مطالعات و آینده پژوهی و پیامد شناسی فضای مجازی» و ... نیز فعال است.

علاوه بر این دوره‌های آموزشی، برای فعالان فضای مجازی در سراسر کشور نیز بستری فراهم کرده تا این افراد با فراگیری مهارت‌های حضور در رسانه‌ها، بتوانند به عنوان یک فرد انقلابی فعال موثر در فضای مجازی ایفای نقش کنند. علاوه بر این نقش‌آفرینی فردی، به منظور هم‌افزایی تلاش شده است جبهه‌سازی و شبکه‌سازی و متشکل‌سازی این فعالان در سراسر کشور صورت پذیرد تا به شکل‌گیری جبهه رسانه‌ای مردمی انقلاب اسلامی در مقابل جبهه رسانه‌ای دشمن کمک شود. صدها و هزاران فعالیت جریان‌ساز و سازمان دهنده از این جنس به صورت روزمره در سطح استان های مختلف کشور در جریان است که از جمله آن دوره‌های آموزشی، نشست‌های هم افزایی، جلسات تجربه‌نگاری و ... را می‌توان اشاره کرد. علاوه بر آن برنامه‌های جمعی مانند برپایی موکب در بازه زمانی حرکت عظیم اربعین حسینی، برپایی نمایشگاه‌هایی مانند «نمایشگاه رسانه‌های دیجیتال انقلاب اسلامی» پیش از دوران فراگیری بیماری کرونا، سلسله همایش‌های ملی فصل وصل و ... نیز از جمله اقدامات ملی است که در این حوزه صورت پذیرفته است.

* هفت گام برای جهاد تبیین

مسئله مهم در تمام این فعالیت‌های رسانه‌ای در حوزه‌های مختلف، رویکرد و هدف محتوایی این فعالیت‌ها است. در واقع جهت کلان این عملیات‌ها چه باید باشد؟ پاسخ به این پرسش را میبایست در بیانات رهبر انقلاب جویا شویم که پیش از این بارها به آن اشاره و امر فرموده‌اند و آخرین نمونه آن در دیدار اربعین حسینی سال جاری با دانشجویان تحت عنوان «جهاد تبیین با رعایت موازین اخلاقی» عنوان شد.

به نظر می‌رسد برای ورود به حوزه «جهاد تبیین» هفت گام اصلی باید پشت سر گذاشته شود که کلیه فعالان رسانه‌ای و مجازی باید به آن اهتمام ویژه داشته باشند:

نخست «شناخت میدان» جهاد تبیین است. در نبردهای سخت و جنگ زمینی، تا هنگامی که میدان و نقاط قوت و ضعف آن شناسایی نشود، امکان موفقیت در عملیات وجود ندارد. پس یکی از لوازم این جهاد تبیین شناخت میدان نبرد رسانه‌ای و اقتضائات مربوط به آن است. دامنه این شناخت از مشخصات فنی آن میدان آغاز شده و به محتوا و تعداد کاربران در حال استفاده از آن می‌رسد.

دومین گام به «مخاطب شناسی» جهاد تبیین مربوط می‌شود. اساساً در هر فعالیت رسانه‌ای اگر مخاطب شناسی صحیحی صورت نگیرد کار محکوم به شکست است چراکه هر طیف مخاطب ذائقه‌ای خاص جهت مصرف محصولات رسانه‌ای و پذیرش پیام‌های نهفته در دل تولیدات رسانه‌ای دارد. در واقع اگر فعالان مجازی و رسانه‌های داخلی بدانند که برای چه مخاطبی می‌بایست تولید محصول و فکر کنند مسیر بسیار هموارتر خواهد شد.

سومین گام قبل از ورود به این مسئله، «زمان‌شناسی و ماهیت‌شناسی رویداد» است. فعالان مجازی و رسانه‌های ما می‌بایست در هر رخداد زمان و ماهیت رخداد مد نظر را به خوبی شناسایی کرده و به موقع ورود کنند. می‌توان گفت تاکنون هرجا دشمن توانسته اثرگذاری زیاد داشته باشد در واقع از ورود دیرهنگام رسانه‌ای ما سوء استفاده کرده است.

چهارمین گام برای جهاد تبیین، «تحلیل گفتمان و مواضع دشمن» است که بعضاً در قالب پیام‌های رسانه‌ای ساماندهی می‌شود. تجربه نشان داده رسانه‌های غربی در هنگام طرح‌ریزی و انجام عملیات روی مسائل مشخص کاملاً به صورت فرآیندی کار می‌کنند. بنابراین می‌توان با رجوع به عملیات‌های روانی و اقتضایی آنان در وقایع قبلی، دال مرکزی و مدلول‌های پیارمونی آن را شناسایی کرد و برای آن برنامه‌ریزی و در نهایت عملیات میدانی داشت.

پنجمین گام برای جهاد تبیین، «مرحله تولید محتوا» و آن چیزی است که رهبری نیز در کلام خود به آن اشاره داشتند یعنی انتشار فکر صحیح. برای ورود به این مرحله، باید یک نظام گفتمانی کامل و جامع را تدارک دید، نظامی که در آن محتوا از قدرت فزاینده استدلال برخوردار باشد.

ششمین گام از ورود به جهاد تبیین، «قالب‌های ارائه محتوا» است. یکی از مزیت‌های بارز رسانه‌های غربی به ویژه در فضای مجازی آن است که محتواهای خود را در قالب‌های فرمی جذاب به مخاطبان ارائه می‌دهند. از نظر نشانه‌شناسی هنگامی که مخاطب با قالب جذاب مواجه می‌شود، بخش زیادی از مرحله اقناع از طریق هویت بصری آن انجام صورت می‌پذیرد. پس ضروری است فعالان فضای‌مجازی و رسانه‌های داخلی به این مسئله نیز اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.

هفتمین گام و آخرین مرحله از این جهاد تبیین، به «شکل‌دهی چتر رسانه‌ای» باز می‌گردد. در این مرحله برای انجام عملیات جهاد تبیین می‌بایست یک چتر از فعالیت‌های رسانه‌ای شکل گیرد که این نیز جز با شناخت میدان که در مرحله اول به آن اشاره شد به دست نمی‌آید.

* تولید فکر با نگاه تمدنی

بنابراین برای ورود به جهاد تبیین لازم است تا فعالان مجازی و رسانه‌های داخلی این مراحل را به دقت شناسایی کرده و با دقت به عرصه ورود کنند. به زعم اینجانب مهمترین نکته‌ای که عملیات رسانه‌ای در جبهه انقلاب اسلامی را با سایر گونه‌های آن متمایز می‌کند، اخلاق‌مداری مبتنی بر اسلام است. ان شاءالله با عنایت امام زمان عج الله و راهنمایی رهبر انقلاب، همه ما بتوانیم در کنار یکدیگر دشمن را از فضای مجازی کشور برانیم و بتارانیم تا بستر رشد و تعالی معنوی جامعه در این فضا فراهم گردد.