یک پژوهشگر تاریخ گفت: چیزی که در تاریخ ایران مشهود است، آسیب دیدن کشور از ناحیه‌ای است که سابقه‌ای در ایران داشته، اما یا به دست فراموشی سپرده شده یا عبرت لازم از آن اتفاقات نگرفته‌ایم؛ پس دومرتبه از همان ناحیه ضربه خورده‌ایم.

خبرگزاری فارس: چرا تاریخ خواندن، یکی از ضروری‌ترین موارد تحلیل و گام برداشتن در مسیر پیشرفت است؟ چرا باید کتاب‌های تاریخی را خواند؟ آشنایی نسل جوان با گذشته سرزمین خود چه سودی برای آنان دارد؟ مردم در حال زندگی می‌کنند، آن‌ها برای آینده خود برنامه‌ریزی می‌کنند‌ و نگران آن هستند. تاریخ، مطالعه گذشته است و با وجود مشقت‌ها و مشکلات در‌‌ رفع خواسته‌های کنونی و پیش‌بینی خواسته‌هایی که در راه است، چرا باید نگران چیزی باشیم که در گذشته اتفاق افتاده است؟

برای دریافت پاسخ این سؤالات و اساساً اهمیت تاریخ، به ویژه تاریخ معاصر کشورمان با محمدمهدی اسلامی، پژوهشگر حوزه تاریخ گفت‌وگو کردیم.

مار گزیده‌ای که از یک سوراخ چندبار نیش خورد!

اسلامی در ابتدا گفت: چیزی که در تاریخ ایران مشهود است، آسیب دیدن کشور از موضوع و ناحیه‌ای است که سابقه‌ای در ایران داشته اما یا به دست فراموشی سپرده شده است یا عبرت لازم از آن اتفاقات نگرفته‌ایم؛ پس دومرتبه از همان ناحیه ضربه خورده‌ایم. به عنوان مثال در رابطه وابسته‌محور شاهان قاجار به قدرت‌های خارجی شاهدیم که مکرراً با از دست رفتن بخش‌هایی از ایران باز هم شاهان بعدی قاجار مثل پیشینیان خود به قدرت‌های غربی اعتماد می‌کنند و رشته وابستگی را امتداد می‌بخشند. حتی کار به جایی می‌رسد که روس و انگلیس به عنوان رقبای مشهور در حوزه منطقه، گاهی به کمک هم می‌آیند تا سرزمین‌های ایران را به تصرف خود درآورند.

باجِ خاک برای حفظ تاج و تخت

وی افزود: مثلاً سَرِ ماجرای جزایر سیری، باز هم شاهدیم به دلیل اعتماد پهلوی‌ها به انگلیسی‌ها آنان بدون اشاره به مالکیت ایران بر جزایر «زرکوه» و «آریانا» فرآیند اشغال آن از سوی امارات را فراهم می‌کنند و بدون انعقاد قراردادی و فقط به دلیل سکوت ایران، این جزایر تحت تصرف بیگانه قرار می‌گیرد. در صورتی که اگر این جزایر در اختیار ما بود، فارغ از غنای طبیعی آن مثل نفت و گاز، عملا هر ورود و خروجی از خلیج فارس و بالاخص تنگه هرمز زیرنظر صورت می‌گرفت و چه بسا با درآمد ناشی از آن می‌توانستیم به اقتصاد کشور کمک شایانی کنیم. علت این قضیه، وابستگی پهلوی به انگلیسی‌ها برای حفظ تاج و تخت بود و طبیعی است که به عنوان «باج» نسبت به خاک کشور بعضاً بی‌اعتنایی می‌کرد.

نهضت امام خمینی، نمونه عبرت گرفتن مثبت از تاریخ

این پژوهشگر ادامه داد: این در حالی بود که در تاریخ، شاهد آن بودیم که شخصی چون نادرشاه با اتکای به قوای داخلی هم ثبات در کشور برقرار کرد و هم بخشی از مناطق اشغال شده از سوی دشمن را بازپس گرفت. امام خمینی دقیقاً با بهره‌گیری از این موضوعات و فراز و نشیب‌های تاریخی، برخی شاخصه‌های روح انقلاب اسلامی مثل قطع وابستگی به بیگانه را نهادینه کردند. ایشان بنا به تجربه بالای خود به عنوان مشاوران آیات عظام کاشانی و بروجردی به خوبی بر مسائل میدانی و تاریخی اشراف داشتند. این بدان معناست که مواجهه ما با تاریخ لزوماً منفی نبوده و گاهی بهره مثبتی از آن برده‌ایم.

یک راهِ خوب برای مقابله با تحریف تاریخ

اسلامی بیان کرد: جامعه ما در حال حاضر به نظر می‌رسد دچار یک ضعف معرفتی در بحث تاریخ شده‌ است. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی همانطور که با فیک‌نیوز و اخبار جعلی، جو رسانه‌ای را مختل کرده‌اند، با اشاعه برخی انگاره‌ها و روایت‌های غلط، تمهیدات تحریف تاریخ را فراهم آوردند. در چنین وضعیتی یکی از راه‌های خوب برای مقابله با تحریف تاریخ، رجوع افراد به کتابخانه‌ها و مراکز اسنادِ الکترونیک است. درحال حاضر بسیاری از کشورها بخش قابل توجهی از اسناد را به شکل الکترونیک در اختیار کاربران قرار داده‌اند. در ایران هم برخی نهادها به چنین فضایی روی آورده‌اند و به راحتی می‌توان به شکل برخط، اسناد و مدارک تاریخی را مورد بررسی قرار داد. یکی دیگر از روش‌های مهم این است که افراد منابع تاریخی خود را از کجا تأمین می‌کنند؟ این مسأله مهمی است که اگر فردی با یک ادعای تاریخی روبه‌رو شد، بپرسد که این منبع تاریخی از چه منبعی انتشار یافته است.

معرفی چند کتاب تاریخ معاصر

در انتها از این پژوهشگر حوزه تاریخ خواستیم چند کتاب خوب در حوزه تاریخ معاصر معرفی کند و پیشنهادهای او عبارت بودند از، «رضانام تا رضاخان» و «رضاخان تا رضاشاه» از هدایت‌الله بهبودی، «خلاصه ظهور و سقوط پهلوی» از ارتشبد حسین فردوست، مجموعه آثار «انقلاب به روایت...» که انتشارات ایران از زبان مبارزان و شخصیت‌هایی مثل شهید عراقی و شهید لاجوردی انقلاب اسلامی را روایت کرده است.