یک عضو مجلس خبرگان به‌تازگی گفته از بین حدود ۷۵ هزار مسجد در کشور، درِ ۵۰ هزار مسجد بسته است. آیا این ادعا صحت دارد؟

حجت الاسلام «محمد حاج ابوالقاسم دولابی» نماینده مجلس خبرگان رهبری به‌تازگی در سخنانی با اشاره به آنچه «اوضاع نامناسب زیرساخت‌های دینی و فرهنگی در کشور و خلوت و خالی‌شدن برخی از مساجد در کشور» خوانده، گفته است: متاسفانه دولت‌های ما در گذشته کارنامه خوبی در حمایت از نهادهای دینی برجای نگذاشته‌اند و امروزه از بین حدود ۷۵ هزار مسجد در کشور، در تعداد ۵۰ هزار مسجد بسته است و این فاجعه‌ای است که باید بر آن خون گریست.

آن‌گونه که آقای دولابی گفته، دوسوم مساجد کشور بسته بوده و معنای آن این است که به طور میانگین از هر ۳ مسجد، دو مسجد بسته است؛ ادعایی که به نظر می رسد چندان با شواهد همخوانی ندارد.

تعداد مساجد در کشور چقدر است؟
طبق گزارش خبرگزاری شبستان «در سال ۹۷، حجت‌الاسلام «سید مهدی خاموشی» رئیس پیشین سازمان تبلیغات اسلامی از وجود بیش از ۷۰ هزار مسجد در سطح کشور خبر داده بود، در حالی که ستاد اقامه نماز از وجود ۷۲ هزار باب مسجد در کشور خبر داده است. حجت‌الاسلام «حبیب رضا ارزانی» دبیر ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور نیز مردادماه ۱۳۹۷ گفته،‌ بیش از ۷۹ هزار مسجد در کشور وجود دارند اما همه آن‌ها حیات ندارند به این معنی که نماز مستمر در آن‌ها اقامه نمی‌شود. همچنین طبق برخی آمارها تعداد مساجد کشور به ۷۳ هزار باب در سال ۱۳۹۷ رسیده است.»

با این وصف می‌توان گفت آمار حدودی تعداد مساجد کل کشور، بین ۷۰ تا ۸۰ هزار باب است.

معنای بسته بودن و غیرفعال بودن مساجد چیست؟
برداشت عمومی از بسته‌بودن مساجد این است که به طور کلی درِ یک مسجد بسته باشد و امکان نماز خواندن در آن نباشد. اما به نظر می‌رسد منظور برخی از بسته یا غیرفعال بودن مسجد، «فقدان امام جماعت دائم» است؛ در حالی که در این حالت هم نماز فرادی خوانده می‌شود و هم در مواردی یکی از اهالی موجه جلو ایستاده و نماز جماعت برگزار می‌شود.

اصطلاح دیگری که به کار برده می‌شود، تبدیل مسجد به نمازخانه است؛ تعبیری که «نصرالله پژمانفر» رئیس وقت کمیسیون فرهنگی مجلس نیز به آن اشاره کرده بود و مقصود آن این است که در مسجد، نماز به جای جماعت، فرادی خوانده می‌شود.
به احتمال زیاد مقصود آقای دولابی از بسته شدن ۵۰ هزار مسجد، نبود امام جماعت برای آنهاست؛‌ زیرا وی در توضیح سخنان خود گفته: «بسته‌بودن در تعدادی معتنابه از مساجد، موضوعی است که ربطی به دینداری مردم ندارد. بلکه ناشی از عوامل متعددی از جمله فقدان زیرساخت لازم برای استقرار امام جماعت، فروکاستن جایگاه مساجد از مرکز مدیریت محل، به نمازخانه صرف و ایجاد مراکز فرهنگی مختلف با عناوینی مانند فرهنگسرا و خانه فرهنگ و مانند آن است که با جذابیت‌های کاذب، مانع فعال‌شدن مساجد گردیده‌اند و برای احیای مساجد نیاز جدی به تدبیری مناسب نسبت به این موارد احساس می‌شود.

در میان عوامل یادشده، نقش امام جماعت تمام‌وقت که با حضور دائمی خود در مسجد، به محلی برای حل مشکلات مردم محل تبدیل شود؛ نقشی بی‌بدیل است. این مساله نیازمند زیرساخت‌های لازم از جمله خانه عالم و نیز وجود منابع پایدار برای تامین هزینه حداقلی استقرار یک یا دو نیروی تمام‌وقت برای مدیریت امور مسجد است.»

چه تعداد مسجد فاقد امام جماعت است؟
آن‌گونه که همشهری نوشته، «آمار سال ۹۲ درباره کمبود امام جماعت برای نیمی از مساجد کشور در حالی است که آن زمان فقط ۶۵ هزار مسجد در کشور وجود داشته و اکنون بیش از ۱۰ هزار مسجد به تعداد مساجد کشور افزوده شده است اما همچنان بیش از ۳۰ هزار مسجد در کشور فاقد امام جماعت هستند.»

آیت‌الله نوری همدانی از مراجع تقلید نیز در سال ۹۵ گفته: « از مجموع ۷۵ هزار مسجدی که در کشور وجود دارد، نیمی از آنها امام جماعت ندارند و بسیاری از آنها هم که دارند، هر سه وعده نماز ندارند و یا اگر هم دارند، جمعیت ندارند.»

آمار دیگری هم از فقدان امام جماعت روحانی در ۳۰ هزار مسجد وجود دارد که از جمله سال ۹۸ ازسوی حجت الاسلام احمد سالک نماینده پیشین اصفهان بیان شده است.

سردار «حیدر بابا احمدی» معاون بسیج مساجد و محلات بسیج مستضعفان نیز اردیبهشت امسال گفته: «اکنون از بین ۶۵ هزار مسجد متعلق به شیعیان در کشور حدود ۵۷ درصد یعنی ۳۹ هزار مسجد خاموش و فاقد امام جماعت هستند و از ۲۸ هزار مسجد دیگر هم فقط ۱۰ هزار مسجد در سه نوبت فعالیت می‌کنند.»

حجت الاسلام «سیدناصر میرمحمدیان» مدیرعامل بنیاد هدایت که در فعال کردن امامان جماعت فعالیت دارد، خرداد ۱۴۰۱ در گزارشی از فعالیت‌های این بنیاد گفته: در مهرواره اوج، ۵۳ هزار مسجد را شناسایی کردیم و ۲۲ هزار امام به فرمان رهبری مبنی بر ارتقاء فعالیت امامان لبیک گفتند. بیش از ۱۰ هزار نفر هم مسائلی را که نسبت به شناسایی و حل آنها اقدام کرده بودند ثبت کردند.

با احتساب آمار ۲۲ هزار امام جماعت فعال، به طور طبیعی آمار کل امامان جماعت، بیش از این میزان است.

یک منبع در بنیاد هدایت که نخواست نامش مطرح شود، در گفت‌وگو با ایرنا، تعداد مساجد فعال دارای امام جماعت را ۲۹ هزار خوانده اما می‌گوید از ۵۰ هزار مسجد باقی‌مانده، ۱۷ هزار مسجد متعلق به اهل سنت است که به نوعی فعالند اما بقیه (۳۳هزار مسجد) یا کلا بسته‌اند یا افراد غیرروحانی جلو می‌ایستند یا فقط در مناسبت‌ها فعال هستند. با توجه به این آمار، با محاسبه مساجد اهل سنت، ۴۶ هزار مسجد، امام جماعت اعم از اهل سنت یا روحانی شیعه دارند.

با این وصف، اعداد مختلف ۳۰، ۳۳، ۳۷ و ۳۹ هزار مسجد فاقد امام جماعت از سوی افراد مختلف بیان‌شده که بخشی از این تفاوت می‌تواند ناشی از زمان‌های متفاوت بیان آمار باشد اما به طور قطع فاقد امام جماعت بودن ۵۰ هزار مسجد را رد می‌کند.

جمع‌بندی
با این حساب، تعداد مساجد کشور بین ۷۵ تا ۸۰ هزار مسجد بوده و بسته‌بودن ۵۰ یا حتی ۳۰ هزار مسجد نادرست است؛ اما براساس برخی آمارها بین ۳۰ تا ۴۰ هزار مسجد (نیمی از مساجد) فاقد امام جماعت دائم هستند. البته به نظر می‌رسد بخش زیادی از آمار مساجد فاقد امام جماعت، مربوط به روستاهاست که بیشتر دارای مسجد و حتی گاه بیش از یک مسجد هستند اما به دلیل عدم حضور امام جماعت مقیم، فاقد پیش‌نماز ثابت هستند.

در واقع مطلب در نقل شده از آقای حاج ابوالقاسم دولابی چند ایراد وجود دارد:
_ از مسجد فاقد امام جماعت به مسجد بسته تعبیرشده
_ در نظر نگرفتن مساجد اهل سنت
_ زیاد اعلام کردن مساجد فاقد امام جماعت