بررسی وضعیت اعتباری طرح‌های آبرسانی در استان و به‌طور خاص شهر گرگان نشان می‌دهد که فرصت‌سوزی و بی‌عملی دولت‌های یازدهم و دوازدهم در خصوص ایجاد زیرساخت‌های تامین آب شرب، دلیل اصلی وضعیت کنونی است.
 

 

کمتر کسی تصور می‌کند که استان گلستان در دامنه‌های سر به فلک کشیده رشته کوه البرز، در جوار جنگل‌های چند میلیون ساله هیرکانی و در لب دریا، با بحران کمبود آب به‌ویژه در بخش شرب مواجه باشد.

مردم شهرها و روستاهای گلستان به‌ویژه شهر گرگان با کمبود آب و قطعی‌های گاه و بیگاه آن غریبه نبودند اما از اوخر سال ۱۳۹۹ و اوایل سال ۱۴۰۰ دیگر اوضاع مثل سابق نشد و قطعی‌های کوتاه مدت جای خود را به قطعی‌های برنامه‌ریزی شده و حدود ۱۰ تا ۱۲ ساعت و حتی بیشتر از آن داد.

تداوم خشکسالی‌های شدید و کاهش بارش‌ها، برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی، الگوی نامناسب کشت، بهره‌وری پایین آب در بخش کشاورزی و رعایت نکردن الگوی صحیح مصرف از یک سو و ضعف در زیرساخت‌های شبکه آبرسانی، غفلت از سرمایه‌گذاری در بخش تامین آب شرب از منابع سطحی و پایدار ( سد) از سوی دیگر سبب شده تا گلستان در چندسال اخیر به شدت با مشکل کم‌آبی دست به گریبان باشد.

کم‌آبی موضوعی است که دیگر نه فقط به‌عنوان یک مشکل بلکه به عنوان یک بحران از آن یاد می‌شود و بسیاری از شهرها و روستاهای این استان را درگیر خود کرده است.

بیشتر از یک دهه است که رسانه‌ها و البته برخی مسئولان درباره وضعیت بحرانی آب شرب در استان گلستان به‌ویژه در برخی شهرها از جمله گرگان و آزادشهر هشدار می‌دهند اما گویا گوش مسئولان چندان به این هشدارها و حرف‌ها بدهکار نبود.

*اعتبارات قطره‌چکانی برای طرح‌های آبرسانی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم

بررسی وضعیت اعتباری طرح‌های آبرسانی در استان و به‌طور خاص شهر گرگان نشان می‌دهد که فرصت‌سوزی و بی‌عملی دولت‌های یازدهم و دوازدهم در خصوص ایجاد زیرساخت‌هاز تامین آب شرب، مسبب اصلی وضعیت کنونی است.

آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۶ کل اعتبارات طرح‌های آبرسانی در گرگان حدود ۱۰ میلیارد تومان بود که در سال بعد از آن به ۱۸ میلیارد تومان رسید. این اعتبارات در سال ۹۸ به یکباره به کاهش ۷ میلیارد تومانی به ۱۱ میلیارد تومان و در سال ۹۹ به ۱۴ میلیارد تومان رسید.

به همین نسبت اعتبار طرح‌های آبرسانی به گرگان نیز فاجعه‌بار بوده و از سال ۱۳۹۵ تا سال ۱۳۹۹ اعتبارات آبرسانی به مرکز استان با بیش از ۳۵۰ هزار نفر جمعیت هیچگاه به ۸ میلیارد تومان نرسید و نتیجه آن امروز کسری بیش از ۵۰۰ لیتر بر ثانیه‌ای آب شرب در گرگان است.

آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۵ مجموع اعتبارات مصوب طرح‌های آبرسانی گرگان 4 میلیارد تومان، در سال ۱۳۹۶ حدود 3 میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان، در سال ۱۳۹۷ کمی بیشتر از 5 میلیارد تومان، در سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۶ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان و در سال ۱۳۹۹ نزدیک به 7 میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان بود. نکته قابل تامل این است که اعتبارات تخصیص یافته تنها درصد کمی از اعتبارات مصوب بوده است.

این در حالی است که خرید زمین، حفر، تجهیز، نصب منصوبات یک حلقه چاه و احداث خط انتقال آن دست‌کم به ۱۳ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. حال به‌خوبی مشخص است که حجم اعتبارات آبرسانی به گرگان در دولت‌های یازدهم و دوازدهم حتی به اندازه حفر و تجهیز و وارد مدار کردن یک حلقه چاه هم نبوده است. حالا دود بی‌توجهی و غفلت دولت قبل نسبت به موضوع تامین آب شرب، تنها به چشم مردم می‌رود و دولت سیزدهم را هم با چالش‌های بسیاری مواجه کرده است.

*دود بی‌عملی دولت‌های قبل به چشم مردم می‌رود
یکی از شهروندان ساکن محله اسلام آباد گرگان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس گفت: از ساعت حدود پنج عصر آب شرب محله ما قطع می‌شود و تا ساعت حدود 6 صبح از آب خبری نیست. مردم این منطقه از نظر اقتصادی جزو طبقه ضعیف هستند و نمی‌توانند ۱۰ میلیون تومان یا کمتر و بیشتر برای خرید تانکر پول بدهند.

عباس حیدری با اشاره به اینکه اغلب ساکنان این منطقه کارگر هستند و یا ضایعات جمع‌آوری می‌کنند، اظهارکرد: اغلب خانواده‌ها در این محله و محله‌های مجاور کارگر روزمزد هستند و به‌زور شکم زن و بچه‌هایشان را سیر می‌کنند و برای همین پولی برای خرید تانکر و ذخیره کردن آب ندارند. از طرف دیگر ما زمانی از سر کار برمی‌گردیم که آب قطع است و زمانی هم که سر کار می‌رویم همچنان خبری از آب نیست.

شهروند دیگری در این باره در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در گرگان گفت: بیشتر از دو سال است که مدام با قطعی‌های ۱۰، ۱۲ ساعته آب مواجه هستیم. حتی گاهی اوقات برای استحمام هم‌ دچار مشکل هستیم.

فاطمه برزگر که خود را ساکن یکی از شهرک‌های کمربندی گرگان معرفی کرده است، ادامه داد: در شهرک‌ها عمدتا خانواده‌های پرجمعیت ساکن هستند، وضعیت بهداشتی بچه‌هایی که بیشتر وقت‌شان را در کوچه و خیابان به بازی می‌گذرانند، اسفبار است. هرچقدر هم پیگیری می‌کنیم و تماس می‌گیریم هیچ کسی هم پاسخگو نیست.

 

*اختصاص ۳۴۷۰ میلیارد تومان برای طرح‌های آبرسانی در دولت سیزدهم
گلایه‌های بحق شهروندان در حالی است که طبق گفته‌های استاندار گلستان تنها در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۰ که در شروع دولت سیزدهم قرار داشتیم اعتبارات آبرسانی به شهر گرگان از هفت میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان در سال ۱۳۹۹ به ۲۲۶ میلیارد تومان رسید.

علی‌محمد زنگانه، استاندار گلستان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در گرگان گفته که در ابتدای استقرار تیم مدیریتی جدید در گلستان، این استان از کمبود ۱۶۰۰ لیتر بر ثانیه آب آشامیدنی رنج می‌برد که با مداخلات صورت گرفته در دولت سیزدهم بیش از سه هزار و ۴۷۰ میلیارد تومان اعتبار در حوزه آب شرب استان صرف شد.

وی با بیان اینکه با اقداماتی که دولت سیزدهم انجام داده تنش آبی در شهرهای گرگان، کلاله، آزادشهر و گنبدکاووس به‌طور نسبی کاهش یافته است، گفت: اگر جهش اعتباری طرح‌های آبرسانی در دولت سیزدهم نبود ما با یک بحران بسیار بزرگ مواجه می‌شدیم. این در حالی است که تنها در سال اول دولت سیزدهم مجموع اعتبارات  تامین آب شرب استان چند برابر افزایش پیدا کرد.

استاندار گلستان درباره وضعیت اعتباری طرح‌های آبرسانی به گرگان هم گفت: اعتبارات این طرح‌ها در سال اول فعالیت دولت نسبت به سال قبل آن حدود ۴۰ برابر بیشتر شده است. متاسفانه یکی از مشکلات استان این است که حدود ۹۵ درصد آب شرب استان از طریق منابع زیرزمینی تامین می‌شود که ضروری است گلستان از چالش تک منبعی رها شود.

*سد میرداماد و شیرین‌سازی آب دریا، راهکاری برای رفع تشنه‌کامی گلستانی‌ها

بیشتر از یک دهه احداث سد میرداماد ( شصت‌کلاته) برای تامین آب شرب شهر گرگان مطرح بود و در ۸ سال فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم به‌رغم شرایط بحرانی تامین آب شرب در گرگان و لزوم اجرای طرح‌های آبرسانی به این شهر و البته پایان فاز صفر طرح مطالعاتی احداث این سد، اما توجهی به این موضوع نشد‌. تا اینکه دولت دوازدهم در بودجه سال ۱۴۰۰ ( چندماه مانده به پایان دولت) برای این طرح ردیف اعتباری در نظر گرفت.

سدی که برآورد احداث آن ۹۵۰ میلیارد تومان است و با ۸ میلیون مترمکعب حجم ذخیره‌سازی، یک چهارم نیاز آبی گرگان را تامین می‌کند. البته این طرح جزو برنامه‌های میان مدت برای رفع کمبود آب در شهر گرگان است.

نکته قابل تامل دیگر این است که با وجود دسترسی این استان به دریای خزر و امکان سرمایه‌گذاری برای شیرین‌سازی آب دریا، اما دولت قبل در این زمینه هم با وجود پیگیری‌های سه ساله بخش خصوصی در روزهای پایانی عمر خود، مجوز شیرین‌سازی آب دریا را به این استان داد و عملاً کارهای اجرایی و تامین بودجه آن را به دولت سیزدهم حواله داد.

استاندار گلستان در این باره هم گفته است که با پیگیری‌های فراوان مجوز شیرین‌سازی ۷۲ میلیون مترمکعب از آب دریای خزر از وزارت نیرو اخذ شد و مجوز خرید تضمینی آب شرب نیز از سازمان برنامه و بودجه گرفته شده است و انتظار می‌رود با سرمایه‌گذاری شرکت مپنا، مشکلات کم‌آبی در غرب استان به‌ویژه شهر گرگان کمتر شود.

 

*شرایط ممکن است سخت‌تر شود
رضا غلامی، مدیر آب و فاضلاب شهر گرگان هم در این باره اظهار کرد: براساس برآوردهای انجام شده در تابستان امسال شهر گرگان به یک هزار و ۹۲۰ لیتر بر ثانیه نیاز آبی دارد. باوجود اضافه شدن ۶ حلقه چاه جدید اما همچنان ۵۰۰ لیتر بر ثانیه با کمبود آب مواجه هستیم.

وی افزود: با این شرایط تمام تلاش ما این است تا توزیع آب مناسب‌تری داشته باشیم و به‌ناچار باید با مدیریت مصرف، فشار شبکه و حجم مخازن را تنظیم کنیم و دلیل اصلی قطعی‌های آب همین مسئله است.

متاسفانه در صورت تداوم این شرایط ممکن است برای مدیریت مصرف آب با چالش‌های بیشتری مواجه شویم.
وی یکی از اقدامات انجام شده را استفاده از ظرفیت چاه‌های آب کشاورزی که قابلیت شرب دارند، عنوان کرد و گفت: همه چاه‌های کشاورزی که در حریم تاسیسات آبی گرگان واقع شده‌اند، شناسایی و برخی از آنها به شبکه آب شرب گرگان متصل شدند.

غلامی یادآور شد: براساس طرح آبرسانی گرگان در افق ۱۴۱۵ میزان نیاز مصرفی آب شرب این شهر با برآورد جمعیت ۵۴۰ هزار نفری، ۲۱۷۰ لیتر بر ثانیه خواهد بود و با توجه به کاهش منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی و نبود امکان حفر چاه‌های جدید در برخی مناطق با کمبود ۷۰۰ لیتر بر ثانیه‌ای آب شرب روبه‌رو خواهیم بود.

*مجوز ماده ۲۳ برای طرح شیرین‌سازی آب دریای خزر صادر شد
از سال گذشته تا کنون چاه‌های متعددی حفر و تجهیز و وارد مدار شده‌اند تا بخشی از کمبود آب شرب گرگان را کاهش دهد با این وجود شرایط آبرسانی مطلوب نیست.

از همین روی، غلامرضا منتظری، نماینده مردم گرگان و آق قلا نیز در روزهای گذشته با بحرانی توصیف کردن شرایط آب شرب در گرگان خواستار ورود بنیاد مستضعفان برای کمک به خرید تانکر برای شهروندان نیازمند گرگانی شد.

رمضانعلی سنگدوینی، عضو کمیسیون انرژی و نماینده مردم گرگان و آق‌قلا نیز در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس در گرگان اظهارکرد: در ماه‌های اخیر حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ لیتر بر ثانیه به ظرفیت آبرسانی شهر گرگان افزوده شده است اما هنوز حدود ۵۲۰ تا ۵۳۰ لیتر بر ثانیه با کمبود آب مواجه هستیم.

وی با اشاره به جلسه‌های متعدد با وزیر نیرو و معاونان این وزارتخانه گفت: حدود ۹۵ درصد آب شرب استان از جمله گرگان از اب‌های زیرزمینی تامین‌ می‌شود و نیازمند تکمیل سدهای نیمه تمام و احداث سدهای جدید و همچنین شیرین‌سازی اب دریای خزر هستیم.

سنگدوینی افزود: مجوز ماده ۲۳ طرح شیرین‌سازی آب دریا از وزارت نیرو اخذ شده و انتقال آب خزر با لوله در حال پیگیری است. تا زمانی که سد نرماب تکمیل و سد میرداماد احداث نشود مشکل کمبود آب گرگان رفع نخواهد شد.

طبق موافقت‌نامه طرح آبرسانی گرگان باید ۷۶ حلقه چاه آب حفر شود که تا کنون ۷۳ حلقه آن حفر شده است. ایرج حیدریان، مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان با بیان این مطلب گفت: در ماه‌های اخیر چهار حلقه چاه آب شرب شامل چاه فیض‌آباد، چاه شماره‌های ۷ و ۱۴ و فتح‌باغ ۱ وارد مدار شده و در روزهای آینده نیز چاه شماره ۴ شرق گرگان نیز وارد مدار خواهد شد.

وی گفت: علاوه براین چاه‌های سیاهتلو و جعفرآباد نیز در مرحله انتخاب پیمانکار قرار دارد. ضمن اینکه چاه فتح‌باغ ۲ نیز حفاری شده و در حال انتخاب پیمانکار برای اجرای تاسیسات سرچاهی و خط انتقال به مخزن شصت‌کلاته است. همچنین عملیات احداث چهار مخزن بتنی به حجم ۲۲ هزار مترمکعب نیز در حال اجرا است.

حیدریان درباره پیگیری احداث سد شصت‌کلاته گرگان بیان کرد: برای استفاده از منابع آب‌های سطحی، سد میرداماد از سال ۱۴۰۰ دارای ردیف اعتباری شد و تکلیف سازمان برنامه و بودجه ابتدا استملاک اراضی موردنیاز طرح را برعهده دارد که در حال انجام است و پس از آن عملیات اجرایی شروع خواهد شد.

براساس نتایج بررسی‌هایی که از سوی شرکت آب منطقه‌ای انجام شده تنها ۲۳ درصد مساحت استان گلستان شرایط آبخوان و حفر چاه را دارد و با توجه به استمرار خشکسالی و کاهش بارش‌ها، دیگر نمی‌توان اتکای چندانی به منابع زیرزمینی داشت.

رفع مشکل کمبود آب شرب گرگان و برخی شهرهای دیگر مانند آزادشهر نیازمند راهکارهای اضطراری و کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است. در کوتاه‌مدت علاوه بر حفر چاه‌های جدید، اصلاح شبکه و جلوگیری از پرتی آب، تامین حق‌آبه استان از سد گله‌ورد در مازندران و سد شیرین‌دره در خراسان شمالی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

در میان‌مدت نیز احداث سد شصت‌کلاته مورد تاکید است که می‌تواند ۸ میلیون مترمکعب به ظرفیت آبرسانی گرگان اضافه کند. هرچند با احداث این سد مشکل آب شرب گرگان برطرف نمی‌شود اما یک چهارم نیاز آبی این شهر را تامین خواهد کرد. در افق بلندمدت شیرین‌سازی آب دریای خزر مطرح بوده و لازم است وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست، استانداری و دستگاه‌های اجرایی استانی صدور مجوزها را تسهیل و پیگیری‌ها را بیشتر کنند.