این بار هم تهران توانسته بدون برجام واشنگتن را به عقب‌نشینی وادار کند و نشان می‌دهد واشنگتن به ناکارآمدی تحریم‌ها و افزایش وزن و جایگاه ایران در منطقه پی برده است.

درحالی که مذاکرات هسته‌ای به دلیل زیاده‌خواهی امریکا همچنان پا در هواست، در موارد دیگر گشایش‌هایی در شرف اجراست که می‌تواند گره توقف گفتگوهای برجام را باز کند. وزارت خارجه گفته که با امریکا بر سر مبادله زندانیان به توافق رسید و قرار است پنج شهروند از بین طرفین به زودی آزاد شوند، توافقی که برای ایران دستاورد مالی هم به همراه دارد و دولت بایدن دستور آزادسازی ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده در کره جنوبی را صادر کرده است، اقدامی که جمهوریخواهان آن را در نبود برجام، پیروزی بزرگ برای جمهوری اسلامی عنوان کرده‌اند.

پس از ماه‌ها رفت و آمد مقامات عمانی و قطری برای میانجیگری بین ایران و امریکا، توافقاتی با میانجیگری قطر، بین ایران و امریکا به دست آمده است. علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه و مذاکره کننده ارشد ایران روز پنج‌شنبه در پی انتشار اخباری مبنی بر آزادسازی بخشی از دارایی‌های ایران اعلام کرد: فرآیند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که چند سال است به طور غیرقانونی توسط امریکا توقیف شده، آغاز شد. ایران تضمین لازم برای پایبندی امریکا به تعهدات خود را دریافت کرده‌است. باقری گفت: «آزادی چند ایرانی که به‌طور غیرقانونی در امریکا بازداشت شده بودند در این چارچوب است.»

روزنامه نیویورک‌تایمز گزارش داد که پنج زندانی امریکایی در ازای آزادی ایرانیانی که به دلیل نقض تحریم‌ها مجرم شناخته شده‌اند، از زندان آزاد خواهند شد. این روزنامه همچنین گفت که حدود ۶میلیارد دلار از دارایی‌های نفتی ایران نیز آزاد خواهد شد. منابع آگاه هم در این ارتباط به فارس گفتند منابع ایران در حال انتقال به حساب‌هایی در قطر است و در خصوص تبدیل آن از واحد «وون» (پول کره جنوبی) به یورو توافق صورت گرفته است. این حساب توسط دولت قطر کنترل و تنظیم می‌شود تا ایران بتواند تنها برای پرداخت به فروشندگان برای خریدهای بشردوستانه مانند دارو و غذا به این پول دسترسی داشته باشد.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران درباره تعداد زندانیان مبادله شده گفت: «عدد مهم نیست و ماه‌هاست که از طریق عمان و قطر پیام‌هایی با امریکا تبادل می‌شود.» وزیر خارجه گفت: «موضوع تبادل زندانیان یک موضوع انسانی است و ما هیچ پیش‌شرطی برای آن در نظر نمی‌گیریم. ما به طرف‌های واسط در این رابطه اعلام کرده‌ایم که در چارچوب مورد توافق، تبادل زندانیان را انجام می‌دهیم.» وزارت خارجه ایران هم در بیانیه‌ای درباره نحوه استفاده از منابع مالی آزاد شده ایران، گفت: «روش استفاده از این وجوه مسدود پس از آزادسازی در اختیار جمهوری اسلامی ایران خواهد بود و مراجع ذی‌صلاح نسبت به هزینه آن به نحوی که مقتضی بدانند برای تأمین شرایط مختلف کشور اقدام خواهند کرد.»

سخنگوی شورای امنیت ملی امریکا هم روز پنج‌شنبه در بیانیه‌ای ضمن تأیید اینکه چند زندانی امریکایی به بازداشت خانگی منتقل شده‌اند، گفت که مذاکرات برای آزادی نهایی آن‌ها ادامه دارد. در بخش دیگری از این بیانیه آمده است: «ما تا زمانی که آن‌ها به خانه‌شان در ایالات متحده بازگردند آرام و قرار نخواهیم داشت. تا آن زمان، مذاکرات برای آزادی نهایی آن‌ها کماکان ادامه دارد.» منابع آگاه ایرانی گفته‌اند: «آزادی این زندانیان پس از حصول اطمینان ایران از در دسترس بودن منابع مالی آزاد شده، در قطر صورت خواهد گرفت.» با توجه به روند آزادسازی دارایی‌ها از کره جنوبی و انتقال آن به قطر احتمالاً دو تا سه هفته زمان خواهد برد. «سیامک نمازی، عماد شرقی و مراد طاهباز» از جمله اتباع ایرانی- امریکایی هستند که به اتهام جاسوسی به همراه دو نفر دیگر که نام‌شان افشا نشده، در تهران زندانی شده‌اند. به گفته افرادی که در جریان مقدمات آزادی قرار گرفته‌اند، یکی از امریکایی‌های ناشناس دانشمند و دیگری تاجر است.

نا امیدی از اغتشاش

روند مذاکرات ایران و امریکا بر سر مبادله زندانیان دو کشور از سال گذشته همزمان با مذاکرات وین، انجام شد ولی با توقف مذاکرات هسته‌ای و شروع اغتشاشات در ایران که غربی‌ها روی آن برنامه‌ریزی کرده بودند، گفتگوها تا مدتی متوقف شد ولی در ماه‌های اخیر با وساطت عمان و قطر مذاکرات درباره آزادی زندانیان دوباره از سرگرفته شد و در نهایت به توافقاتی در این زمینه دست پیدا کردند. مقامات کاخ سفید و اروپایی‌ها سال گذشته با خارج کردن برجام از دستورکار خود گفتند که فعلاً روی اغتشاشات متمرکز هستند، اما با فروکش کردن موج ناآرامی‌ها در داخل، رویه خود را تغییر دادند و به سمت مذاکره بازگشتند. مقامات واشنگتن به این باور رسیدند که نمی‌توانند با کمک اغتشاشگران برنامه‌های شوم خود را در داخل ایران محقق کنند و ناگزیر مسیر دیپلماسی را در پیش گرفتند.

مبادله زندانیان در زمانی انجام شد که در هفته‌های اخیر سطح تنش‌ها در خلیج فارس بین دو کشور تشدید شده است و امریکا به بهانه مقابله با تهدیدات ادعایی ایران، ناوها و جنگنده‌های اف- ۳۵ خود را به همراه ۳ هزار و ۵۰۰ نیروی جدید به خلیج فارس و دریای سرخ اعزام کرده است.

از سوی دیگر، نکته مهمی در آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده ایران این مبالغ بدون هیچ‌گونه توافق هسته‌ای انجام شده و به عبارتی بدون دادن باج هسته‌ای به دست آمده است. مقامات امریکایی هرگونه آزادسازی دارایی‌های ایران را به توافق جدید و کاهش فعالیت‌های هسته‌ای مشروط کرده بودند ولی به نظر می‌رسد، این بار هم تهران توانسته بدون برجام واشنگتن را به عقب‌نشینی وادار کند و نشان می‌دهد واشنگتن به ناکارآمدی تحریم‌ها و افزایش وزن و جایگاه ایران در منطقه پی برده است.

مقدمه‌ای برای ازسرگیری مذاکرات برجام

هر چند مقامات دو کشور مبادله زندانیان را جدای از مسئله هسته‌ای در نظر می‌گیرند، اما به نظر می‌رسد این توافق در مسیر مذاکرات برجام هم تأثیر خود را خواهد گذاشت. یک مقام ارشد امنیتی کاخ سفید در مصاحبه با الجزیره مدعی شد که در حال حاضر گفت‌وگویی میان واشنگتن و تهران درباره بازگشت به برجام در جریان نیست. اما دولت قطر که در پرونده تبادل زندانیان نقش محوری داشت، ابراز امیدواری کرده که این مسئله در مذاکرات برجام هم تاثیرگذار باشد. سی‌ان‌ان به نقل از یک منبع مطلع درخصوص توافق اخیر ایران و امریکا مبنی بر آزادی زندانیان گفت که این توافق با مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای ایران مجزا است، اما تأکید کرد که آزادی نهایی امریکایی‌ها شاید بتواند به تسهیل مذاکرات در دیگر حوزه‌ها کمک کند.

در تیرماه ۱۳۹۴ هم که برجام به سرانجام رسید، بحث آزادی زندانیان امریکایی یکی از شروط واشنگتن برای اجرای فوری این توافق بین‌المللی بود و در دی‌ماه همان سال در روز اجرای برجام، چهار نفر از زندانیان امریکایی به امریکا تحویل داده شدند و شاید سناریوی قبلی تکرار شود و این بار مبادله زندانیان پیش مقدمه‌ای برای احیای مذاکرات شود.

مذاکرات هسته‌ای ایران و امریکا از شهریور سال گذشته به دلیل خواسته‌های فرابرجامی امریکا در میز مذاکرات به حالت تعلیق درآمده است و هر چند در ماه‌های اخیر در عمان و قطر مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و واشنگتن برای احیای برجام انجام شد، اما تاکنون نتیجه ملموسی در پی نداشته است. مقامات ایران و روسیه بارها گفته‌اند که همه چیز به اراده سیاسی امریکا بستگی دارد و در صورت موافقت این کشور، در مدت کوتاهی می‌توان به توافق رسید. چند مسئله اختلافی بین دو کشور همچنان لاینحل باقی مانده است و این موضوعات بر روند گفتگوها سایه انداخته است.

کاخ سفید زیر تیغ جمهوریخواهان

مقامات امریکایی هم از مبادله زندانیان استقبال و آن را گامی مهم توصیف کردند. به گزارش روزنامه نیویورک‌تایمز، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا در اظهاراتی درباره مبادله زندانیان گفت: «این تازه آغاز فرآیندی است که امیدوارم به بازگشت آن‌ها به خانه منجر شود. هر چند کار بیشتری برای بازگرداندن آن‌ها به خانه وجود دارد، اعتقاد من این است که این آغازی بر پایان کابوس آنهاست.» خبرگزاری فرانسه نیز به نقل از بلینکن درباره آزادسازی ۶ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران نوشت: «ایران به هیچ عنوان هیچ گونه کاهش تحریمی دریافت نخواهد کرد. دارایی‌های ایران در حساب‌های محدودشده منتقل و استفاده می‌شود و این دارایی‌ها صرفاً برای مقاصد بشردوستانه استفاده خواهد شد.»

با این حال، جمهوریخواهان مخالف دولت امریکا، موجی از انتقادات را روانه کاخ سفید کردند. مایک پنس، معاون سابق رئیس‌جمهور امریکا هم گفت: «به رغم اینکه از آزادی زندانی‌مان خوشحالم، اما مردم امریکا باید بدانند که بایدن اجازه داده است بزرگ‌ترین باج تاریخ را به ایران بدهیم. این پول صرف ساخت پهپاد برای روسیه و تأمین مالی تروریسم علیه ما و اسرائیل خواهد شد.» به گزارش رویترز، تام کاتن، سناتور جمهوریخواه در واکنش به این توافق گفت: «ما همیشه از آزادی گروگان‌های امریکایی استقبال می‌کنیم. اگر آن‌ها واقعاً پس از پرداخت ۶ میلیارد دلار باج از سوی جو بایدن به ایران آزاد شوند، این مماشات فقط باعث می‌شود که مقامات ایران گروگان‌های بیشتری بگیرند. این چرخه تنها زمانی متوقف خواهد شد که جو بایدن از رقصیدن با ساز ایران دست بردارد و پاسخ قاطعانه به تجاوزات آن‌ها را آغاز کند.» باری لاودرمیلک، نماینده ایالت جورجیا هم گفت: «درست زمانی که مردم امریکا فکر می‌کردند سیاست خارجی بایدن بعد از خروج شکست‌خورده از افغانستان نمی‌تواند فاجعه‌بارتر از این شود او در برابر ایران کرنش می‌کند، شایستگی مردم امریکا بیشتر از این است.»

جمهوریخواهان با هرگونه توافقی با تهران مخالفند و مدعی هستند که باید دامنه فشارها را علیه ایران تنگ‌تر کنند تا بتوانند امتیازات بیشتری از آن بگیرند و بدون تردید در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، آزادسازی ذخایر مالی ایران را علم عثمان خواهند کرد تا افکارعمومی را به سمت خود جلب کنند.

منبع: روزنامه جوان