در هشت سال دوران جنگ تحمیلی، آنچه ملت ایران به‌ویژه جوانان آن را در برابر تهاجم بیگانه، یکپارچه و متحد کرد،انگیزه‌های دینی و اسلامی بود.

مهدی فضائلی طی یادداشتی در روزنامه صبح نو نوشت:

«ناسیونالیسم» عمری بیش از دو قرن دارد و زادگاهش اروپا و به‌طور مشخص، کشور آلمان بوده که در واکنش به انقلاب فرانسه به وجود آمده است. برخی ناسیونالیسم را در زبان فارسی «ملت‌پرستی» ترجمه کرده‌اند. شهید مطهری در کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» ضمن تأکید بر اینکه در دین اسلام، ملیت و قومیت به معنایی که امروز مصطلح و رایج است هیچ جایگاه و اعتباری ندارد، لیکن این را هم به‌صراحت متذکر می‌شود که ناسیونالیسم اگر تنها جنبه مثبت داشته باشد؛ یعنی موجب همبستگی بیشتر و روابط حسنه بیشتر و احسان و خدمت بیشتر به کسانی که با آنها زندگی مشترک داریم بشود، ضد عقل و منطق نیست و از نظر اسلام مذموم نمی‌باشد.

از این مقدمه کوتاه که بگذریم، رابطه اسلام و ایران از موضوعاتی است که ملی‌گراهای ایرانی که از اواخر قرن ۱۹ در ایران متولد شده‌اند، روایت‌های ناصوابی از آن ارائه و تلاش کرده‌اند حقیقت واحد اسلام و ایران را به سمت تقابل سوق دهند که البته توفیق چندانی هم نداشته‌اند. حقیقت واحدی که در نتیجه روی‌گردانی ایرانیان از حکومت ساسانی به دلیل فساد و تبعیض غیرقابل‌تحمل آن و پذیرش تدریجی و آگاهانه اسلام شکل گرفت.

یکی از برهه‌هایی که نه‌تنها پنبه این تقابل را زد، بلکه اوج اتصال و حقیقت واحد بودن آن را نمایان کرد، دوران دفاع مقدس بود! در هشت سال دوران جنگ تحمیلی، آنچه ملت ایران به‌ویژه جوانان آن را در برابر تهاجم بیگانه، یکپارچه و متحد کرد و فداکاری‌هایی را شاهد بودیم که فقط در صدر اسلام، سابقه آن را شنیده یا خوانده بودیم، انگیزه‌های دینی و اسلامی بود. «حب الوطن من الایمان» در این دوران آن‌چنان جلوه‌گر شد که هیچ به ظاهر ملت‌پرستی، در ذهن خود هم نمی‌توانست آن را تصور کند.

جالب اینکه در این دوران، به‌رغم اینکه خاک و سرزمین ایران عزیز مورد تجاوز دشمن قرار گرفته بود و دشمن هم ظاهرا یک‌ کشور عربی (و در واقع همه دنیا) بود، هیچ بخاری از ملی‌گراها و ناسیونالیست‌ها بلند نشد؛ این جماعت یا گوشه عزلت برگزیدند، یا در نقش ستون‌پنجم، کارشکنی می‌کردند و یا به خارج از کشور پناه بردند! وصیت‌نامه شهدا، منبع مهم و بسیار گویایی برای روشنگری این حقیقت است که باورهای دینی و پایبندی به اسلام مهم‌ترین عامل حضور در جبهه‌ها و شرکت در دفاع مقدس در برابر دشمن بوده است و این حقیقت مهمی است که بیش از هر زمان، باید با زبان هنر به نسل‌های امروز و آینده نشان داده شود.