ارتش سودان و نیروهای واکنش سریع این کشور از اواسط آوریل ۲۰۲۳ با یکدیگر درگیر شدند؛ جنگی که موجی از خشونت را در این کشور آفریقایی به راه انداخت و ۸.۶ میلیون نفر را بی‌خانمان کرد.

 

به گزارش ایسنا، این جنگ نظم سومین کشور بزرگ آفریقا را با سرعتی خیره‌کننده تغییر داده و خارطوم، پایتخت سودان را که زمانی مرکز مهم تجارت و فرهنگ در رود نیل بود، نابود کرده است. طبق آنچه ساکنان و امدادگران می‌گویند، محله‌های متروکه این شهر اکنون مملو از اجساد مدفون‌شده در قبرهای کم‌عمق و ساختمان‌های ویران‌شده است.

روزنامه نیویورک تایمز با استناد به گزارش سازمان ملل متحد می‌نویسد: «به دلیل آنکه برداشت محصول و ارسال کمک‌ها مختل شده است، بیش از یک‌سوم از جمعیت ۴۸ میلیونی سودان با سطح فاجعه‌باری از گرسنگی مواجه شده‌اند. هم‌چنین حدود ۲۳۰ هزار کودک از سوءتغذیه شدید رنج می‌برند و زنانی که تازه مادر شده‌اند در صورت عدم دریافت غذا و مراقبت‌های بهداشتی با مرگ روبه‌رو خواهند شد. افزون بر این، امدادگران می‌گویند که ده‌ها بیمارستان و کلینیک بسته شده‌اند. مسئله دیگر وضعیت تحصیل است؛ به عبارتی تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها این کشور را که زمانی دانشجویان خارجی زیادی جذب می‌کرد، با بدترین بحران تحصیلی در جهان مواجه ساخته است.»

جنایات در «دارفور» واقع در غرب سودان که توسط دو دهه خشونت نسل‌کشی آسیب دیده، همچنان رو به افزایش است. غیرنظامیان سلاخی و اردوگاه‌های امداد و خانه‌ها سوزانده شده‌اند. هم‌چنین پناهجویانی که از خشونت‌های پیشین فرار کرده‌اند، از مرز به چاد عبور می‌کنند و می‌گویند که «هرگز به خانه‌های خود برنمی‌گردند.»

«پروژه داده‌های مربوط به مکان و رویداد درگیری مسلحانه» -  یک سازمان مردم‌نهاد که یکی از شرح وظایف آن ثبت تلفات است – گزارش داد که تعداد کشته‌شدگان درگیری‌های این یک سال از ۱۵ هزار و ۶۰۰ نفر فراتر رفته و تعداد زیادی مجروح ثبت شده است. البته مقامات سازمان ملل و کارکنان وزارت بهداشت سودان معتقدند که تعداد واقعی تلفات بیشتر از این آمار می‌باشد.

آژانس پناهندگان سازمان ملل می‌گوید: «از میلیون‌ها نفری که در اثر درگیری آواره شده‌اند، بیش از ۶.۶ میلیون نفر در داخل سودان باقی مانده‌اند. هم‌چنین، تقریبا ۱.۸ میلیون نفر دیگر به کشورهای همسایه از جمله سودان جنوبی، چاد، مصر، اتیوپی و جمهوری آفریقای مرکزی فرار کرده‌اند.»

نیویورک تایمز در ادامه این گزارش تاکید می‌کند: «تداوم درگیری‌ها میان دو جناح – ارتش و نیروهای واکنش سریع – کورسوی امیدی را از بین برده و شاید سودان به زودی حاکمیت غیرنظامی را آزاد کند.»

مردم سودانی که از درگیری در منطقه «دارفور» گریختند، در ماه اوت در حال عبور از مرز سودان و چاد هستند.

وضعیت درگیری چگونه است؟

نیروهای واکنش سریع همچنان در «خارطوم» مسلط هستند؛ جایی که جنگ برای اولین بار در آوریل ۲۰۲۳ آغاز شد. این گروه هم‌چنین در نوامبر کنترل خود را بر «دارفور» جایی که متهم به ارتکاب موجی از جنایات است، مستحکم و در ماه دسامبر «ود مدنی» را تصرف کرد؛ جایی که ده‌ها هزار نفر از آنجا گریختند.

ارتش سودان بخش زیادی از شرق کشور از جمله شهر بندر سودان در دریای سرخ را در اختیار دارد. به گفته یکی از ساکنان و امدادگران، ارتش در ماه مارس نیروهای شبه‌نظامی را از بخش‌های بزرگ «اُم‌دُرمان» شهری استراتژیک در آن سوی رود نیل از خارطوم بیرون کرد.

تحلیلگران منطقه‌ای و کارشناسان امنیتی می‌گویند ارتش در تلاش است از این حرکت جدید برای بسیج و بازپس‌گیری مناطق دیگر از گروه شبه‌نظامی استفاده کند.

تلاش‌های مکرر برای دستیابی به آتش‌بس تاکنون موفقیت آمیز نبوده و درخواست‌های سازمان ملل برای توقف درگیری‌ها نادیده گرفته شده است.
ژنرال‌های رقیب کیستند؟

«محمد حمدان دقلو» (تصویر سمت راست) / «عبدالفتاح البرهان» (تصویر سمت چپ)

«ژنرال عبدالفتاح البرهان» رئیس شورای حاکمیتی سودان از سال ۲۰۱۹ رهبر دوفاکتو این کشور بوده است. او پس از قیام پرآشوب علیه «عمر البشیر» رئیس‌جمهور سابق سودان که در آوریل ۲۰۱۹ در پی اعتراضات از قدرت برکنار شد، به قدرت رسید.

پیش از آن، ژنرال البرهان یک فرمانده ارتش منطقه‌ای در دارفور بود؛ جایی که ۳۰۰ هزار نفر در جنگ از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۸ آواره شدند و این مسئله محکومیت جهانی را برانگیخت.

پس از امضای توافقنامه تقسیم قدرت میان غیرنظامیان و ارتش در سال ۲۰۱۹، ژنرال البرهان رئیس شورای حاکمیت شد –  نهادی که برای نظارت بر انتقال سودان به حکومت دموکراتیک ایجاد شد. اما با نزدیک شدن به تاریخ تحویل کنترل به غیرنظامیان در اواخر سال ۲۰۲۱، او نشان داد که تمایلی به واگذاری قدرت ندارد.

رقیب اصلی ژنرال البرهان، «محمد حمدان دقلو» معروف به «حمیدتی» است که نیروهای واکنش سریع را رهبری می‌کند.

در تاریخ اکتبر ۲۰۲۱، ژنرال البرهان و ژنرال حمدان برای به دست گرفتن قدرت در یک کودتای نظامی متحد و عملا رهبر و معاون رهبر سودان شدند اما خیلی زود با یکدیگر نساختند و میان آنها درگیری شکل گرفت.

بسیاری از دیپلمات‌ها، از جمله دیپلمات‌های ایالات متحده، تلاش کردند تا توافقی بین دو ژنرال برقرار کنند تا قدرت را به غیرنظامیان بازگردانند. با این حال، آنها نتوانستند در مورد سرعت جذب نیروهای واکنش سریع در ارتش توافق کنند. در آوریل ۲۰۲۳، پس از ماه‌ها افزایش تنش، نیروهای آن‌ها دست به جنگ علیه یکدیگر زدند.

هر دو رهبر در سال گذشته برای جلب حمایت سیاسی به خارج از سودان سفر کردند. ژنرال البرهان در مجمع عمومی سازمان ملل سخنرانی کرد در حالیکه ژنرال حمدان سفری به چندین کشور آفریقایی داشت. ژنرال البرهان در یک سخنرانی در آوریل امسال گفت که نیروهایش «تا پیروزی می‌جنگند.»

اردوگاه پناهجویان در نزدیکی مرز چاد - سودان در ماه نوامبر

چرا بسیاری از کشورهای دیگر در این درگیری سرمایه‌گذاری می‌کنند؟

روزنامه نیویورک تایمز می‌نویسد: «سودان در قاره آفریقا موقعیت اساسی و بنیادی دارد. این کشور دارای خط ساحلی قابل توجهی در دریای سرخ است که یکی از شلوغ ترین مسیرهای کشتیرانی جهان تلقی می‌شود. این کشور با هفت کشور ازجمله جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، مصر، اریتره، اتیوپی، لیبی و سودان جنوبی مرز مشترک دارد که بسیاری از آنها نیز با تهدید بی‌ثباتی مواجه هستند.»

این روزنامه آمریکایی هم‌چنین با اشاره به خشونت در سرتاسر دارفور می‌افزاید: «دارفور مقری برای گروه نظامی واگنر – متعلق به روسیه – بود که در گذشته به عملیات استخراج طلای سودآور دسترسی داشتند. اگرچه این گروه پس از مرگ رهبرشان رسما منحل شد، اما گمان می‌رود که نیروهایش در سودان فعالیت می‌کنند.»

بنابر گزارش‌های منتشر شده، «نیروهای اوکراینی در کنار ارتش سودان عملیات‌هایی را علیه نیروهای واکنش سریع که توسط روسیه حمایت می‌شوند، انجام داده‌اند.»

به گفته چندین مقام آفریقایی و غربی، امارات متحده عربی هم‌چنین به طور مخفیانه به نیروهای واکنش سریع از طریق یک پایگاه هوایی در چاد تسلیحات و درمان پزشکی ارائه می‌دهد. البته اماراتی ها گفته‌اند که عملیات آنها «صرفا بشردوستانه» است.