رسول خدا (ص) در پایان این شعر از حضرت علی (ع) درخواست کردند از جا برخیزند تا مردم با وی بیعت کنند و فرمودند: «من راضی شدم به اینکه بعد از من امام و هادی و رهبر باشی».

اشاره:
همیشه تاریخ اینگونه بوده که وقتی حقی بیان و ادا می‌شود باطل به سرعت در مقابل آن قد عَلَم می‌کند و با هدف در خدعه و نیرنگ علیه حق از تخریب، ترور، تهدید، شایعه و شبهه کوتاهی نمی‌کند؛ این روال تاریخی درباره واقعه مهم و سرنوشت ساز غدیر و اعلام امامت و ولایت حضرت ‌امیرالمؤمنین (ع) هم صادق است. در طول تاریخ همیشه بوده‌اند افراد و جریان‌هایی که تلاش کردند با شبهه و تحریف، این واقعیت و حق الهی ‌امیرالمؤمنین (ع) و فرزندان ‌ایشان را زیر سؤال ببرند. در دهه امامت و ولایت و در گفت و گو با حجت الاسلام عباس جعفری ‌فراهانی، (پژوهشگر حوزوی و رئیس گروه مطالعات بنیادی مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام) به برخی شبهات مطرح درباره حادثه بزرگ و تاریخی غدیر و ولایت امام علی (ع) پرداخته‌ایم.

حقانیت حدیث غدیر

در مورد واقعه تاریخی و سرنوشت ساز غدیر خم و خطبه غدیر که پیامبر اکرم (ص) در سال 10 هجری (حدود 2 ماه قبل رحلت خودشان) بعد از بازگشت از سفر حجة الوداع در منطقه جحفه ایراد کردند، مباحث فراوانی مطرح است. داستان حدیث غدیر یکی از مستندات بسیار مهم ما مسلمانان و شیعیان دوازده امامی در موضوع امامت و ولایت و جانشینی رسول خدا (ص) یعنی امامت حضرت علی (ع) و فرزندان ایشان است. این توضیح نیز ضروری است که متن خطبه غدیر مورد اختلاف است و برخی محققان بزرگ مانند مرحوم علامه امینی (صاحب موسوعه مهم الغدیر) خطبه مفصل را قبول ندارند و تنها کسی که خطبه را به طور مفصل ذکر کرده مرحوم طبرسی در کتاب «احتجاج» مربوط به قرن ششم هجری است. به هر حال این خطبه چه کوتاه و چه بلند باشد در اصل سندیت آن هیچ اختلافی وجود ندارد.

تحریف معنایی تعبیر «مولا» و پاسخ آن

یکی از شبهات درباره این خطبه آنکه واژه مولا در این خطبه آن معنایی که شیعیان به عنوان امامت و ولایت و  رهبری و جانشینی پیامبر اکرم (ص) برداشت می‌کنند نیست و برخی از اهل سنت به ویژه وهابی‌ها این را قبول ندارند و معتقدند منظور از مولا در این خطبه محبت، علاقه و دوستی و نظایر آن است و به معانی دیگری از این واژه استناد می‌کنند.

ما شیعیان و پیروان مکتب اهل بیت (ع) در فراز مهم خطبه «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ»، مولا را به معنای جانشین و امام و رهبر (شایسته ولایت و تصرف در امور دین و دنیای مردم) می‌دانیم. دلیل ما برای این ادعا این است که در واقعه غدیر بنابر اسناد موجود یکی از شعرای معروف به نام حسان بن ثابت پس از پایان این خطبه با اجازه پیامبر (ص) از جا برخاست و مضمون کلام‌ ایشان را در قالب شعر درآورد و به جای کلمه «مولی» کلمه امام و هادی را به کار برد.

رسول خدا (ص) در پایان این شعر از حضرت علی (ع) درخواست کردند از جا برخیزند تا مردم با وی بیعت کنند و فرمودند: «من راضی شدم به اینکه بعد از من امام و هادی و رهبر باشی».

دلیل دوم ما شیعیان این است که امام علی (ع) در اشعار خود به معاویه فرمودند: «فاوجب لی ولایته علیکم، رسول الله یوم غدیر خمّ» یعنی معاویه تو آگاه هستی و می‌دانی پیامبر خدا (ص) امامت و ولایت من بر مسلمانان را در روز غدیر خم واجب ساخت و آن شخص من بودم.

دلیل دیگری که در این زمینه می‌توان عنوان کرد، این است که پیامبر (ص) پیش از آنکه این جمله را بفرمایند سؤال کردند: «ای مردم! آیا من اولی به شما نیستم؟ من صاحب جان و مال شما نیستم؟ آیا من پیامبر برای شما از خودتان به خودتان سزاوارتر نیستم؟ » تمام جمعیت این سخنان را تأیید کردند و عبارت «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاهُ» را به کار بردند و دست ‌امیرالمؤمنین (ع) را بالا گرفتند و فرمودند: حالا هر کسی که من مولای او هستم و سزاوارتر از جان و نفس مردم به خودشان و اولی‌ هستم اینک علی بن ابی طالب، مولا و پیشوای او است.

پاسخ به شبهه سند حدیث

یکی از شبهات در این باره مربوط به سند حدیث غدیر است. در حالی که منابع تفسیری و تاریخی معتبر در این باره تصریح دارند؛ ابن خلکان می‌گوید: در روز غدیر خم مردم بعد از خطبه پیامبر (ص) و معرفی علی (ع) به عنوان جانشین خود، با علی‌بن ابی طالب (ع) بیعت کردند. همچنین، ابوریحان بیرونی در کتاب «آثار الباقیة» غدیر را از جمله اعیاد بزرگ مسلمانان معرفی می‌کند که مسلمانان در آن جشن می‌گیرند.
همچنین، نزدیک به ۱۱۰ نفر از اصحاب پیامبر (ص) در قرن اول هجری، در قرن دوم حدود ۸۹ نفر از محدثان معتبر، در قرن سوم ۹۲ دانشمند در قرن چهارم ۴۳ نفر، در قرن پنجم ۲۴ نفر، در قرن ششم ۲۰ نفر، در قرن هفتم ۲۱ نفر حدیث غدیر را نقل و گروهی غیر از اینکه داستان این خطبه و حدیث غدیر به طور مفصل بیان کرده‌اند، اسناد آن را نیز آورده‌اند؛ مثلاً مرحوم طبری در کتابی با عنوان «الولایة فی طرق حدیث الغدیر» از ۷۵ طریق از اصحاب و تابعین پیامبر (ص) حدیث غدیر را نقل کرده یا ابن عقده کوفی در رساله ولایت، حدیث غدیر را از ۱۰۵ تن و محمد بن عمر بغدادی این حدیث را از ۲۵ طریق نقل می‌کند.

نقل حدیث غدیر توسط بزرگان اهل سنت

افرادی چون احمد بن حنبل، ابن حجر عسقلانی، جزری شافعی، ابوسعید سجستانی، ‌امیرمحمد یمنی، نسایی، ابوالعلی همدانی، ابوالعرفان حبان بین ۴۰ تا ۱۰۰ واسطه سند روایت حدیث غدیر را نقل کرده‌اند. افراد دیگری نیز به غیر از کتاب‌های حدیثی و تاریخی خود به طور خاص موضوع غدیر را نقل کرده و پیرامون آن مطالبی نگاشته‌اند که مرحوم علامه ‌امینی در کتاب الغدیر اسناد حدیث معروف غدیر را به طور مفصل بیان کرده و به شبهات مخالفان پاسخ داده است. علاوه بر این، در منابع معتبر هجدهم ذی الحجة به عنوان عید معرفی شده است و زید بن ارقم صحابی پیامبر(ص) می‌گوید: مهاجرین، ابوبکر، عمر، عثمان و طلحه و زبیر از جمله نخستین افرادی بودند که با علی‌بن ابی طالب (ع) بیعت کردند و مراسم بیعت با‌ امیرالمؤمنین(ع) در روز غدیر تا نماز مغرب و عشا ادامه یافت.

امام علی(ع) سکوت نکرد!

بنابر تصریح منابع معتبر اینگونه نبوده که حضرت ‌امیر(ع) به غاضبان ولایت اعتراض نکرده باشند، در متون تاریخی است بعد از اینکه تعدادی از مسلمانان با خلیفه اول بیعت کردند، ‌امیرالمؤمنین(ع) را هم به اجبار برای بیعت به مسجد بردند اما حضرت(ع) با سخنان مستدل و کوبنده سران سقیفه را مورد احتجاج قرار دادند و فرمودند: «شما به عنوان جانشین پیامبر(ص) جامه خلافت را بر تن کردید و آن را از دست علی(ع) درآوردید و حال می‌خواهید با شما بیعت کنم، هرگز چنین نخواهد شد».

ایشان در پاسخ به اصرار برای بیعت، فرمودند: «اگر چنین نکنم چه می‌شود؟ » خلیفه دوم گفت: تو را می‌کُشیم حضرت ‌امیر(ع) فرمودند: «در این صورت برادر پیامبر(ص) را می‌کُشید!». این چیزی بود که بار‌ها پیامبر(ص) نسبت به آن تصریح کرده و فرمودند: علی بن ابی طالب(ع) برادر من است. در تاریخ است که خلیفه اول مانع این بیعت اجباری شد و بشیر بن سعد از پیشگامان بیعت با خلیفه اول، مردم را ساکت و توجیه کرد که علی(ع) آماده بیعت نیست، او را ر‌ها کنید.

امام علی(ع) فرمودند: «آیا هنوز بدن مطهر پیامبر(ص) به خاک سپرده نشده، به بیعت رسیدید؟» در گزارش‌های مختلف تاریخی به سخنان ‌امیرالمؤمنین(ع) خطاب به مهاجر و انصار اشاره شده است؛ جابر بن یزید جُعفی از امام باقر (ع) نقل می‌کند که ‌امیرالمؤمنین (ع) هفت روز پس از رحلت نبوی و بعد از آنکه از گردآوری قرآن فارغ شدند، خطبه‌ای ایراد و احتجاج کردند و فرمودند: اشتباه بود در سقیفه جمع شدید و خلیفه را تعیین کردید. و در خطبه مشهور به «وسیله» بعد از حمد و ثنای خدا و بیان ویژگی‌های پیامبر(ص)، ماجرای غدیر را یادآوری می‌کنند و می‌فرمایند: «مگر یادتان رفته که رسول خدا(ص) در جمع مردم فرمودند: جایگاه علی نسبت به من همچون هارون نسبت به موسی(ع) است و مرا مولای بعد از خود معرفی کردند»؛ امام علی(ع) با خلیفه اول و دوم هم احتجاجاتی داشتند و موضوع غدیر را به وی یادآوری کردند.

شبهه یمن و عدم حضور علی(ع) در حجة ‌الوداع

در پاسخ به این شبهه و ابهام باید گفت اینطور نبوده، اگرچه ‌امیرالمؤمنین(ع) قبل از حجةالوداع مأمور به حضور در یمن شدند اما بنابر اسناد تاریخی امام علی(ع) در حج به پیامبر(ص) و مسلمانان ملحق شدند و حج را بجا آوردند. بنابر اعتراف منابع تاریخی پیامبر(ص) در روز غدیر دست امام علی(ع) را گرفته و بلند کردند و فرمودند: هر کس من مولایم اویم علی(ع) مولای او است. برخی از اهل سنت در این شبهه به سخن قاضی ایجی حنبلی مذهب استناد می‌کنند که می‌گوید علی(ع) در روز غدیر همراه پیامبر(ص) نبود و در یمن حضور داشت.
ابن سعد (م۲۳۱ق)، بعد از اشاره به ماموریت ‌امیرالمؤمنین(ع) در یمن، می‌نویسد:‌ ایشان بعد از کسب غنایم به مکه برگشتند و برای مناسک حج به پیامبر(ص) ملحق شدند. طبرانی (م۳۶۰ق) با سندی از انس بن مالک نقل می‌کند وقتی علی(ع) از یمن بازگشت پیامبر(ص) فرمودند: «با چه قربانی کردی؟»، ‌امیر(ع) عرضه داشتند: «با قربانی شما»... این‌ها نشان می‌دهد علی بن ابی طالب(ع) در حجة‌الوداع همراه رسول خدا(ص) بودند و بزرگان اهل سنت مانند ترمذی و احمدبن حنبل که حدیث غدیر را از قول ۱۶ صحابی نقل کرده‌اند معترف هستند امام علی(ع) در روز غدیر در مراسم حضور داشته‌اند.

خطبه غدیر برای دلجویی از علی(ع) نبود!

شبهه دیگر آنکه می‌گویند، پیامبر(ع) خطبه غدیر را برای دلجویی از امام علی(ع) ایراد کردند نه ابلاغ و اعلام جانشینی او!، ابن اسحاق مورخ مشهور در سیره خود اینچنین نقل کرده‌اند که پیامبر(ص) علی(ع) را همراه با خالد بن ولید یمن فرستادند و چون آن حضرت(ع) با غنایم برگشتند، پیامبر(ص) در تفقد و دلجویی از ‌ایشان خطبه غدیر را ایراد کردند!؛ مهم آنکه ابن اسحاق در نظر اهل سنت کاملاً بی‌اعتبار است و تعبیر کذّاب و ضعیف و دجّال را برای او به کار می‌برند؛ چگونه ممکن است پیامبر(ص) جمعیتی حدود  100 هزار نفر را در آن هوای گرم فقط برای دلجویی از علی بن ابی طالب(ع) نگاه دارد.

بخاری در بیان غدیر کوتاهی کرده است

شبهه دیگر برخی از اهل سنت درباره غدیر، عدم روایت حدیث غدیر در صحیح بخاری است، در پاسخ به این‌ها باید گفت: معیار صحت احادیث، سند بخاری نیست، چون مسلم به عنوان عالم معاصر او در صحیح خودش این حدیث را نقل کرده و اگر هم نقدی است به بخاری برای عدم نقل این حدیث صحیح و متواتر وارد می‌شود؛ البته بخاری تعهدی به نقل همه احادیث صحیح نداشته و با توجیه مفصل شدن کتاب خود از ذکر برخی احادیث صحیح خودداری کرده است و ابن حجر از شارحان صحیح بخاری به این مسأله تصریح دارد. این استدلال نیز هست که بخاری به دلیل ضدیت با مکتب اهل بیت(ع)، حدیث متواتر غدیر را ذکر نکرده است!.