بالاخره چه کسی از چه کسی حلالیت خواهد طلبید؟
گروه فرهنگي: وقتی که بعد از پخش تنها هفت قسمت از یک سریال، بتوان در مورد حاشیه‌ها و بازخوردهای آن یک گزارش مفصل نوشت، یعنی که آن سریال، سریال جنجالی و مهمی است؛ مهم بودنی که لزوما به معنای خوب بودن و خوش‌ساخت بودن نیست. «کلاه پهلوی» چنین سریالی است.
آخرین ساخته‌ی «سیدضیاءالدین دری» با اتکا به زمان طولانی ساخته شدنش -یازده سال- موضوع حساسش و نیز حضور ستاره‌‌های مشهور سینما و تلویزیون در آن، در همین قسمت‌های نخست به تنهایی به اندازه‌ی چندین و چند مجموعه‌ی تلویزیونی صداوسیما در سال‌های اخیر، حاشیه‌ساز بوده است. چنانکه که در یک اتفاق استثنایی، پروژه‌ی انتقاد از سریال الف ویژه‌ی «کلاه پهلوی» پیش از آغاز پخش سریال و تنها با اتکا به دیدن تیزرهای آن کلید خورد؛ آنجا که عده‌ای در شبکه‌های اجتماعی، مدعی شدند که این سریال تاریخ را تحریف کرده و سفارشی و حکومتی است.
شاید همین حواشی زودهنگام و غیرمنتظره بود که باعث شد تا صداوسیما در اقدامی بی‌سابقه، آنتن را دقایقی قبل از آغاز سریال در اختیار «دری» قرار دهد تا او توضیحاتی در مورد «کلاه پهلوی» ارائه کند و به برخی از این حواشی پاسخ دهد: «متاسفانه بسیاری از شبکه‌های ماهواره‌ای ساخته‌های ما را زیر سوال می‌برند و برچسب سفارشی بودن به آن می‌زنند. در صورتی که اکثر تولیدات اروپایی و آمریکایی سفارشی ساخته می‌شوند، اما تا به تولیدات صدا‌و‌سیمای ما می‌رسد، سفارشی کار کردن جرم محسوب می‌گردد.» او در پایان اظهاراتش، از مردم خواهش کرد که پنج قسمت ابتدایی سریال را که در فرانسه تصویربرداری شده، با دقت ببینند و تلویحاً از منتقدین سریال خواست که تا به مدت پنج هفته، دست نگه‌دارند.
اما این توضیحات و به خصوص این توصیه‌ی آخر چندان افاقه نکرد؛ چرا که با پخش قسمت اول سریال، «کلاه پهلوی» این بار از اردوگاه و نقطه‌نظر متفاوتی مورد نقد قرار گرفت. ماجرای این انتقادات جدید از جایی آغاز شد که «آیت الله سیداحمد علم‌الهدی» –امام جمعه‌ی مشهد مقدس- در آغاز جشنواره‌ی بین‌المللی امام رضا (ع) که در حرم مطهر حضرت معصومه (س) برگزار شد، از «کلاه پهلوی» شدیداً انتقاد کرد و گفت: «آیا برای تبیین مسائل دوره‌ی رضاخان باید بی‌عفتی و بی‌حجابی را ترویج دهید؟ متأسفانه هر دستی که در هنر هفتم فعالیت دارد، به جای ترویج حجاب که نماد حضرت معصومه (س) است، ضربه بر پیکره‌ی حجاب جامعه می‌زند.»
«سید ضیاالدین دری» هم البته نسبت به این اظهارنظر و انتقاد برخی از رسانه‌ها از حجاب بازیگران مجموعه، بی‌تفاوت نگذشت و در گفتگویی با «بانی‌فیلم» با اشاره به اینکه «کلاه پهلوی» یک سریال پنجاه قسمتی است، اظهار داشت: «قضاوت نابه‌هنگام دوستان با پخش اولین قسمت این مجموعه، گاه می‌تواند از سر تنگ نظری باشد که البته امیدوارم دوستان از من نرنجندـ و می‌تواند خدای ناخواسته قصد و غرض‌های شخصی با سازمان باشد که من پاسخی به این نوع حرف‌ها نمی‌توانم داشته باشم. جز اینکه به آنهایی که دغدغه‌ی دین انقلاب و مملکت را دارند و آنها که واقعاً از صمیم قلب مؤمن هستند و ایمان دارند، بگویم خودم از سادات هستم، کاری نکنند که سریال که وقتی جلوتر رفت، مجبور باشند بیایند و از ما حلالیت بطلبند. همیشه می‌شود «دری» و کارش را تخریب کرد. این خیلی کار پیچیده‌ای نیست. تخریب خیلی ساده است و اصلاً دیر نمی‌شود. کاری نکنند که خودشان بعدها پشیمان شوند.»
او در ادامه با زبان تندتری این دسته از منتقدین سریال را نواخت و افزود: «شنیده‌ام دوستان قلم به دست گرفته و نشسته‌اند خدای نکرده تنها به جنس مؤنث در سریال دقت کرده‌اند! اگر این باشد، باید استناد کنم به صحبت حضرت امام(ره) که گفتند کسانی که نمی‌توانند جلوی ذهنیات شهوانی‌شان را بگیرند، اصلاً نبینند! درواقع ایشان گفته بودند دیدن فیلم برای این افراد حرام است! چون اصلاً کسی به قصد این‌طور حرف‌ها کاری نکرده است. دوستان بدانند اگر مسئله این باشد، ما هم نهج‌البلاغه را خوانده و شنیده‌ایم. بزرگان برای ما هم تفسیر کرده‌اند. این‌طور نیست که آقایان فکر می‌کنند، اگر یک بار نهج‌البلاغه را ورق زدند، دیگران هیچ اطلاعی ندارند و اصلاً نمی‌دانند نهج‌البلاغه چیست!»
او در پاسخ به انتقادات گروه نخست که کار را سفارشی و جعل تاریخ می‌دانستند، هم گفت: «من روی این کار مدعی هستم و کارشناسان و تاریخ دانان بزرگ این مملکت قصه‌ی ما را تحلیل و بررسی کردند. بنابراین هر کلامی که از دهان افراد در می‌آید باید فکر شده باشد. آدم‌های مدعی و قلم به دست که منتقد مجله و روزنامه هستند، باید بنشینند و سریال را به دقت دنبال کنند.»
در حالی که برخی رسانه‌ها، اظهارات «دری» را پاسخی محکم و برخی دیگر پاسخی تند و بی‌ادبانه خطاب به امام جمعه‌ی مشهد ارزیابی می‌کردند، «آیت الله علم‌الهدی» در خطبه‌هاي عبادي سياسي نماز جمعه دوباره به این سریال اشاره کرد و گفت: «سريال «كلاه پهلوي» از مضرترين فيلم‌هاست، اين سريال به جاي نشان دادن مظالم «رضاخان»، باعث ترويج بي‌حجابي و بي‌بند‌وباري خواهد شد... البته عزیزانی که این فیلم‌ها را درست کرده‌اند، غرض سوء ندارند؛ اما توجه کافی نداشته‌اند.»
همان شب، شبکه‌ی اول سیما، آنتن را بلافاصله بعد از پایان قسمت دوم سریال، در اختیار تعدادی از مورخین سرشناس و کارشناسان موضوع قرار داد تا در میزگردی، در مورد ماجرای کشف حجاب و برنامه‌های ضد فرهنگی «پهلوی‌ها» صحبت کنند. درست مانند آنچه که در مورد «مختارنامه» و برنامه‌ی «هنگام درنگ» رخ داده بود.
در این میان، «محمدرضا ورزی» -کارگردان چندین سریال تاریخی تلویزیون مانند «عمارت فرنگی» و «سال‌های مشروطه»- که خود احتمالاً در کارهای قبلی‌اش با چنین انتقاداتی دست و پنجه نرم کرده بود، به حمایت از «دری» و «کلاه پهلوی»اش پرداخت و گفت: «برخی از ما متأسفانه عادت داریم توفیقات هموطنان و همکاران خود را نادیده بگیریم. باید منصفانه قضاوت کرد. وقتی هنرمندی چون «سید ضیاء‌الدین دری» که سال‌های زیادی از عمر خود -یعنی یک دهه را- در حالیکه می توانسته در سینما فیلم بسازد یا در همین تلویزیون به ژانر‌های ملودرام اجتماعی بپردازد، صرف این سریال عظیم و طاقت‌فرسا کرده، باید زحمات او را ستود. از همین الآن می‌توان پیش‌بینی کرد که این مجموعه‌ی فاخر به یاری خداپربیننده خواهد شد. اما متاسفانه باید بگویم انگار که گروهی نشسته‌اند و منتظرند کاری در تلویزیون ایران پخش شود تا به نحوی غیر منصفانه از آن ایراد بگیرند.»
«دری» هم در گفتگویی با فارس، بعد از پایان قسمت سوم، به ارزیابی واکنش‌ها پرداخت و گفت: «طبیعی است که آنهایی که ضد انقلاب و نظام هستند، نیز به ما فحش و ناسزا می‌دهند، چون به مذاق‌شان خوش نمی‌آید. شما نوع حمله‌ها را از روی ظاهرشان حس می‌کنید. برخی از آنها افرادی هستند که پیش از آغاز سریال مطالب‌شان را نوشته بودند و منتظر بودند تا آن را بکوبند. حال بستگی دارد؛ بعضی سعی می‌کنند مثلاً تخصصی وارد شوند و بعضی هم با توجه به بی‌اعتقادی که به نظام و اسلام دارند، سریال را سرکوب می‌کنند و می‌گویند این سریال پهلوی را می‌کوبد. یک سری از نیروهایی که نمی‌دانم اسم‌شان چیست، از درون حاکمیت و نظام خودمان بوده‌اند که حال منزوی شده‌اند و کنار رفته‌اند، به ویژه پس از فتنه‌ی 88؛ شاید تصورشان این باشد که هدف سریال یا نظام این بوده که نیروهای روشنفکری را بکوبد و محتوایش مثل «کیف انگلیسی» باشد.»
او اما در این گفتگو به دو نکته‌ی مهم دیگر هم اشاره کرد که خود منشأ حاشیه‌های جدید شد. اول آنکه «دری» ادعا نمود که «کلاه پهلوی» با وجود تولید طولانی مدتش، ارزان‌ترین سریال الف ویژه‌ی تلویزیون بوده است: «این طور نیست که ما 10 سال کار کرده‌ایم، پس 10 سال پول گرفته‌ایم و خورده‌ایم و کار نکرده‌ایم. از 85 تا 91 ساخت سریال طول کشیده و تمام سال 89 و 90 نیز به طور کامل کار خوابیده و تعطیل بود. مدیران تلویزیون هم این موضوع را می‌دانند و به آن می‌بالند که دست بر قضا این سریال زیر سیستم تولید شبکه‌ی یک و با چرخه‌ی مدیریتی پیچیده‌تری از سایر شبکه‌ها و سیمافیلم ساخته شده و زیر قیمت درآمده است.»
این بخش از ادعای «دری» شاید در پاسخ به اعتراض کسانی عنوان می‌شد که بعد از پخش سه قسمت از سریال، معتقد بودند کیفیت سریال از حیث فنی، هیچ نسبتی با بودجه‌ی بالای آن و تبلیغات پیرامونی‌اش ندارد. این گروه به بازی‌های بد بازیگران، نماهای شتاب‌زده‌ی دوربین، زوم‌های بیش از حد، فضای سرد و بی‌روح سریال و نداشتن داستان مشخص در «کلاه پهلوی» انتقاد داشتند.
اما نکته‌ی دومی هم در اظهارات «دری» بود که بسیار حاشیه‌ساز شد. او در خلال این گفتگو، از تلاش «فرح پهلوی» برای نزدیک شدن به عوامل سریال و ایجاد اخلال در آن پرده برداشت و گفت: «برای من نقل شده که ایشان ظاهرا سعی می‌کند با خانم‌ها ارتباط برقرار کند، اما دست بر قضا با یک آقایی که در این سریال حضور داشتند، از طریق فیس بوک ارتباط می‌گیرد، اما این فرد توجهی به سخنان او نمی‌کند. همچنین با یکی از خانم‌ها تماس تلفنی داشته، بالاخره او هم آدم است و با بازیگر فیلم صحبت کرده و گفته من از کار شما خوشم می‌آید و برای اینکه نشان بدهد مطلع است، می‌گوید: «من شنیده‌ام که در چنین سریالی حضور داشته‌اید... آیا به ما زیاد فحش می‌دهند؟» این موضوع کاملا طبیعی است. برای‌شان مهم است. بالاخره آنها امروز کاملا منزوی هستند و سر پست و مقام نیستند و همین چیزها هم دلخوش‌شان می‌کند.»
البته هیچ یک از این موارد باعث نشد تا حجم انتقادات از «کلاه پهلوی» کاهش یابد. این بار نوبت یکی از همکاران «دری» بود که با طرز نگاه دیگری و به حمایت از روشنفکرانی چون «تقی زاده» و «فروغی» به انتقاد از سریال بپردازد. «حسن هدایت» که او را با سریال «کارآگاه علوی» می‌شناسند و دستی در تولید سریال‌های تاریخی داشته، به قول خود بعد از دیدن دو قسمت از سریال در یادداشتی برای «بانی فیلم»، به برخی استنادات تاریخی کار و اشاره به لفظ مشروطه‌ی مشروعه در قسمت نخست سریال –که برگرفته از بیانات شیخ فضل الله نوری بوده- انتقاد كرد و «شيخ فضل الله نوري» را افراطي خواند!
«هدایت» در ادامه‌ی یادداشتش به دفاع عجیبی از «تقی‌زاده» و «فروغی» می‌پردازد: «در دو بخش آغازین سریال امثال تقی‌زاده و فروغی یکسره بر باطل نشان داده می‌شوند.در حالیکه این دو -خصوصاً فروغی- خصلت‌های برجسته‌ای حداقل در حیطه‌ی فرهنگ داشته‌اند.»
کارگردان «ناسپاس» در انتها از استفاده‌ی غلط از واژگانی چون «سکولاریسم» در «کلاه پهلوی» هم انتقاد می‌کند و در رویکردی عجیب به تطهیر این واژه و حتی منتسب کردن روحانی بزرگواری چون «آیت الله مدرس» به این تفکر غربی می‌پردازد:
«در زمان حاضر سکولاریسم بیشتر ناظر بر علمی و عقلانی شدن تدبیر اجتماع است. به گفتاری دیگر، سکولاریسم به معنای نظارت بر عرفی کردن مباحث اداره‌ی امور یک جامعه است. با این تعریف، حتی عملکرد سیاسی روحانی برجسته‌ای چون مدرس در حوزه سکولاریسم قابل بررسی است. چون او در عین حال که به جمله‌ی معرف خود «دیانت ما عین سیاست ما وسیاست ما عین دیانت ماست» معتقد و پای‌بند بود، در تمام مباحث اجتماعی و سیاسی جانب عرف وصلاح مردم را می‌گرفت.»
همه‌ی این انتقادات و اظهارنظرهای متضاد، نشان می‌دهد که «کلاه پهلوی» سریال مهمی است و قرار است حرف مهمی بزند؛ گرچه نباید خشم برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی و امثال «حسن هدایت» را با انتقاد انقلابی امام جمعه‌ی مشهد مقایسه نمود، اما به نظر می‌رسد که هنوز باید در قبال «کلاه پهلوی» صبر کرد؛ به ويژه آنكه قسمت‌هاي اخير مجموعه خيلي بهتر از چند قسمت نااميدكننده‌ي ابتدايي بوده است.
ارسال کردن دیدگاه جدید