خبرگزاری شبستان: به طور یقین در انجام اعمال و مناسک حج، حکمت و راز و فلسفه ای نهفته است که پی بردن به آن نیاز به تامل و رجوع به متون دینی را می طلبد؛ در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین سیدهادی رفیعی پور علوی، تلاش شده به طور مختصر به پاره ای از اسرار اعمال حج بپردازیم. گفتگوی ما را با این استاد حوزه و محقق و مدیر موسسه امام هادی (ع) در خصوص حکمت «احرام بستن»، «طواف»، «نماز طواف» و «سعی صفا و مروه» می خوانید:

فلسفه احرام بستن و مُحرم شدن زائر خانه خدا در آیین حج چیست؟
همان طور که با "الله اکبر" وارد نماز می شویم و با اختیار خود در راه خدا حلال هایی را برای عبودیت حرام می کنیم، احرامی که می بندیم سایر حلال های دیگر را به امر خدا بر خود حرام می کنیم؛ به طور مثال ازدواج و عطر زدن که ثواب هم دارد، در این بازه زمانی حرام شده چراکه بر خودسازی و مبارزه با نفس اثر دارد. بنابراین ورود به احرام، ورود به حریم الهی و مبارزه با نفس و جنگ با شیطان و تقویت روح عبادت و توجه به حضرت سبحان است.
مواردی که خدای متعال حلال شمرده است، قطعا ضرری به انسان و نفس او وارد نمی کند؛ چطور همین اموری که از سوی او جایز شمرده شده و در برخی موارد ثواب هم دارد، در زمانی ممنوع و حرام شده و دوری از همین اعمالی که تا چندی پیش مشکلی نداشت، سپر و اسبابی می شود برای وسوسه های نفسانی و بندگی و رسیدن به قرب الهی؟
این ممنوعیت یک نوع ورزش روحانی و تقویت اراده است. گاهی شما میل به خوردنی دارید اما برای تقویت جسم باید از آن در دوره ای پرهیز داشته باشید. وقتی دوران تمرین گذاشت، دوباره می توان از آن خوردنی استفاده کرد. این حلال ها هم در اعمال حج موقتا حرام می شود تا در این زمان توجه بنده به خدا باشد و توجه به لذایذ کمتر شود، لذا خوردنی ها در این زمان حرام نشد تا توانایی برای عبادت داشته باشیم اما مواردی همچون نکاح برای مدتی موقت که بشر هم به طور غریزی به آن رغبت دارد، حرام می شود تا در این دوره محدود با محرومیت از این لذت، لذت بندگی بیشتری احساس شود.

طواف و هفت نوبت به دور خانه خدا گردیدن چه حکمتی دارد و چرا این چرخیدن از سمت چپ کعبه باید آغاز شود؟
طواف یعنی دور گشتن؛ طواف به دور خانه خدا یعنی گشتن به دور حریم با جسم و جان و او را محترم شمردن. عدد هفت، عددی است که مقدس و مورد عنایت است؛ همان طور که آسمان ها هفت گانه است و زمین هم هفت طبقه دارد. هفت بار دور خانه خدا به عنوان عدد مورد عنایت در جهان هستی، برای اطاعت از امر خدا و گرد او خانه او چرخیدن و تابیدن و بندگی کردن است. اینکه گفته شده از طرف چپ و از سمت حجرالاسود شروع شود، باید گفت همان طور که قلب انسان در طرف چپ او است، طواف هم از چپ شورع می شود؛ یعنی بنده با قلب و از روی قلب مولی را اطاعت کرده و گرد او می چرخد. اما بالاترین فلسفه آن عبودیت خداوند متعال است.

گاهی شنیده می شود برخی افراد مغرض، چرخیدن گرد خانه خدا را به استهزاء گرفته و آن را عملی بیهوده می دانند که فاقد معناست، این مطلب چگونه توجیه می شود؟
در تمام دنیا وقتی پرچم کشوری به اهتزاز در می آید، یا سرود ملی همراه است و مردم آن کشور به احترام سرود ملی خود بلند می شوند و می ایستند و با این حرکت ادای احترام می کنند. این مساله بین المللی است و همه ملت ها و کشورها یک سری امور را محترم می شمارند؛ ما هم بر اساس فرهنگ اسلامی به دستور خدا خانه کعبه و این مکان را محترم می شماریم و برای اجرای سرود توحید که نماد خداشناسی، یکتاپرستی و عبودیت است، هفت نوبت به دور خانه او می گردیم.

زائر خانه خدا پس از طواف کعبه به نماز طواف مشغول می شود، حکمت این عمل چیست؟
بعد از اینکه حاجی در عمل هفت دور گرد خانه خدا به امر او گشت و طواف به جا آورد، پس از آن در پشت مقام ابراهیم (ع) (که قهرمان توحید و بت شکن بود) می ایستد و به یاد این پیامبر خدا که با شرک و بت پرستی مبارزه کرد و همه پیامبران، برای اطاعت خدا هم با زبان و هم با اعضا و جوارح خود توحیدش را تقویت می کند و نماز که یک عبادت توحیدی است را بجا می آورد. در این عمل حاجی امتثال امر خدا و رسولش را می کند. در این نماز با شروع نام خدا و اوصاف خدا به زبان می گوییم "ایاک نعبد و ایاک نستعین" فقط و فقط تو را عبادت می کنم (نفی شرک) و فقط و فقط از تو یاری می جویم (توجه به قدرت خدا و یکتایی او و دور انداختن قدرت زر و زور و تزویر)
بنابراین نماز طواف شامل توحید عملی و قولی است و در پایان شهادت به وحدانیت خدا و رسالت پیغمبر (ص) است. پس حاجی با این دو رکعت نماز و آیات قرآنی که در آن می خواند توحید، نبوت، امامت را با زبان و عمل تایید می کند.

سعی صفا و مروه عملی است که پس از طواف و نماز طواف انجام می شود؛ این عمل چه سر و رازی را در خود پنهان دارد؟
فلسفه تاریخی این عمل آن است که هاجر همسر ابراهیم (ع) برای فرزندش اسماعیل و تهیه آب برای او، هفت بار از صفا به مروه و از مروه به صفا آمد. ابراهیم (ع) همسر خود را در این سرزمین داغ و بی آب و علف برای خدا و اقامه توحید آورده بود. هفت بار حرکت این مادر که در راه اقامه توحید و ادامه حیات برای فرزندش بود، یک حرکت الهی است. ما نیز در هفت بار حرکت از صفا به مروه و بالعکس، می خواهیم بگوییم پیرو دین ابراهیم خلیل الرحمان (ع) هستیم و هر حرکتی را برای اقامه حیات فرزند معنوی ابراهیم یعنی شریعت توحیدی ادامه می دهیم. و همان فداکاری که ابراهیم و هاجر کردند ما نیز همان فداکاری را خواهیم کرد و از هیچ سختی و مشکلاتی در این راه دریغ نمی کنیم.
البته این یک توجیه حکمت گونه ای است؛ روح سعی و صفا اطاعت امر خدا و تقویت بندگی و دور اندازی روح تکبر و خودپرستی است. بنابراین وقتی از صفا به مروه حرکت می کنیم به یک قسمت خاصی که می رسیم باید (مستحب است) هروله یعنی حالت دویدن آرام به جا آوریم که این حالت به خصوص برای متکبرین و سلاطی بسیار مناسب است که خود را بشکنند و از باب حرف شنوی دویدن کنند. این حرکت یک نوع سازندگی و مبارزه با استکبار و تقویت روح عبودیت و یادآوری دویدن هاجر است در این مکان برای خدا. پس می توان گفت سعی بین صفا و مروه نیز یک عمل عبادی و یک نوع خودسازی و مبارزه با نفس و تقویت روح عبودیت و بندگی است.