تبيين: مقاله «سبک زندگی اسلامی و چالش تکنولوژی» كه توسط حسن رحمان نیا نوشته شده به موضوع سبك زندگي و تكنولوژي و چالش هاي آن پرداخته است.

امروزه تکنولوژی و مظاهرآن جزء جدایی ناپذیر  زندگی انسان به شمار می روند و حداقل نوع بسیط و ساده آن (مانند تلویزیون، رادیو و....)در دسترس قریب به اتفاق افراد جوامع (با تمامی اختلاف سلائق، نگرشها، سن، جنسیت و...) می باشد.

تکنولوژی به عنوان دستاوردی بشری و پدیده ای انسانی همانند سایر پدیده های انسانی، سبك زندگي انسان را دستخوش تغيير نموده، تا آنجا که مي توان اساسا بسیاری ازتغییرات و تحولات انسانی در عصر کنونی را معلول تکنولوژی دانست.

همزمان با سیرشتاب گونه توسعه و به فراخور پیچیدگیهایی كه لازمه ماهیت تکنولوژی است؛انسان،روابط انسانی و سبك زندگي انساني نیز به نوعی متأثر از این تحولات گشته اند.

شاید بتوان مهم ترین جهت این اثرپذیری را تغییر در رفتارها، هنجارها واخلاقیات دانست، که متأسفانه در موارد قابل توجهی نیزهنجارها، ارزشها‌ واخلاق را تبدیل به ناهنجاری، ضدارزش وضداخلاق نموده است. همین امر کافیست که امروزه از این پدیده با عنوان چالش در زندگی فردی و اجتماعی و در يك كلام چالش در سبك زندگي انسان تعبیر نمائیم.

امروزه نوع سبك زندگی افراد درجوامع صنعتی ، خود می تواند گواهی بر این مدعا باشد که شأن«انسان» به «حیوان هوشمند» فروکاسته شده است. تكنولوژي به عنوان پدیده ای که می بایست در خدمت انسان باشد، او را خادم خویش نموده ودر واقع این انسان وسبك زندگی انساني است که بگونه ای سرسام آور در اسارت مخلوق و مصنوع خود گرفتار آمده وعنان اختیار واستقلال از کف رهانیده است.

حلقات مفقوده سبك زندگي در جوامع امروزي:

اخلاق، تربیت وارزشهای اخلاقی حلقات مفقوده سبك زندگي در جوامع امروزي بوده ودراين ميان نیازهای کاذب جایگزین نیازهای حقیقی واصیل انسانها(که معرف هویت انسانی او بشمار می آیند) شده اند.

البته درپديد آمدن اين وضعيت نقش عامل انسانی بیش از دیگر علت ها  و برجسته تر از سایرعوامل به نظر می آید. منظور از عامل انسانی عبارت است از نوع تعامل انسان با تکنولوژی(انسان به عنوان عامل مولد و نیز بکارگیرنده تکنولوژی ).

عناصر اصلی شکل دهنده سبك زندگي:

امروزه با نگاهی هرچند اجمالی می توان دریافت که اندیشه و اخلاق (كه رفتار انسان برآيند اين دو به حساب مي آيند) به عنوان عناصر اصلی شکل دهنده هویت انسانی وسبك زندگي، تا چه میزان دستخوش تغییر وانحراف گشته است و بعینه می توان مشاهده نمود که نوع  استفاده لجام گسیخته از تکنولوژی و بطور کلی فرو افتادن در زندگی ماشینی تا چه اندازه در تنزل سطح اخلاق در جامعه مؤثر بوده و حتی درمواردی نیز موجب زوال اخلاق و رفتارهای انسانی گشته است.

در عين حال نكته اي كه بايد به آن توجه نمود اين است كه مواجهه با این واقعیات نباید اين توهم را پديد آورد که ذات تکنولوژی منشأ این آثار سوء بوده است بلكه در يك تحليل همه جانبه و با در نظر گرفتن عوامل گوناگون اثر گذار مي توان گفت که ذات تکنولوژی اقتضای چنین پیامدهای مخربي را نداشته و ندارد، بلکه چنان که اشاره شد چگونگی استفاده و به تعبیری سوء استفاده از تکنولوژی است که می تواند چنین آثاری را بهمراه داشته باشد.

نکته مهم اینکه در بسياري موارد منشأ این سوءاستفاده ها از تكنولوژي، «سوء برداشت»ها از تكنولوژي بوده كه اين سوء برداشت نيز بواسطه ضعف در شناخت و نارسايي و سطحي نگري در جهان بینی پديد مي آيد و البته دقیقا ازهمین منظر است که نقش تکنولوژی در امر تغيير رفتارها و باورها ودگرگون سازي سبك زندگي نیز مورد توجه قرار مي گيرد. این نارسايي در ناحیه جهان بینی را می توان به «نوع مبانی اعتقادی و معرفتی و ارزشی » انسان ها به عنوان عاملان مولد و بکار گیرندگان تکنولوژی تفسیر نمود.

نگرش ها به تكنولوِژي:

1. نگرش الحادي: دراین میان نگرش الحادی به تکنولوژی که نگرشی مبتنی برجهان بینی مادی گراست، تکنولوژی و اساسا همه دستاوردهای بشری را فقط در خدمت منافع و مطامع خویش می بیند. قهرا این نوع نگاه مستلزم این است که همه چیز باید درخدمت منافع صاحبان تکنولوژی (به عنوان ابزار اقتدار وتسلط) باشد ونیز همین ها هستند که بنا به منفعتشان باید تعیین کننده هنجارها و ارزشها واخلاق و نوع سبك زندگي جوامع باشند.

2. نگرش اسلامي: اما در نقطه مقابل نگرش الحادی نیز نگرش اسلامی و توحیدی که نگرشی تربیت مدار و فضیلت محور است، مبتنی برتفسیری که از جهان و انسان ارائه می دهد، ماده و طبیعت و تکنولوژی و همه مصنوعات و دستاوردهای بشری را درخدمت هدفی می بیند که خداوند متعال به عنوان خالق و مدبر هستی برای انسان تعریف و تعیین نموده است، که این هدف چیزی جز رسیدن به سعادت و کمال حقیقی انسان به عنوان خليفه الله نیست.

دراين نگاه تكنولوژي و همه مصنوعات باید مقدمه و وسیله اي باشد برای رسيدن به هدفي متعالی كه انسان براي آن آفريده شده است. قهرا در اين ميان تکنولوژی با همه جلوه های آن شأنی جز ابزار بودن و به یک معنی خادمیت برای انسان ندارند.

دربینش توحیدی، برخلاف نگاه الحادی و اومانیستی(انسان به مثابه حيوان) به انسان و جهانی که انسان در آن خادم تکنولوژی است، این تکنولوژی است که می تواند و بلکه باید درخدمت انسان و اهداف عالی او قرارگیرد.

نكته بسيار مهم اينكه الگوي ايده‌آل سبك زندگی و عناصر و مؤلفه هاي بنيادين آن، مسأله اي نيست كه از نگاه دين ( قرآن و روايات) مغفول و وانهاده شده باشد و اين  وظيفه نخبگان و انديشمندان جوامع اسلامي است كه با نگاه كاملا كارشناسانه و مراجعه دقيق و روشمند و به دور از هرگونه التقاط به منابع ديني، راهکارهاي لازم را جهت استخراج يك مدل اسلامي از سبك زندگي ديني ارائه نمايند.

سبک زندگی ای که در آن شخص مسلمان علیرغم حضور در متن جامعه و استفاده از فناوری های مدرن و دستاوردهای تکنولوژیک، ازهویت اسلامی وایمانی خویش نیز فارغ و تهی نمی گردد که قهرا این رویه مستلزم نوع نگاه شخص به تکنولوژی است، نگاهی که طبق آن فرد مسلمان جنبه ابزاری تکنولوژی را از ابعاد ضد ارزشی آن تفکیک نموده وعلیرغم استفاده صحیح از فناوری، مقهور نظام ضدارزشی حاکم برآن تکنولوژی نخواهد شد و همچنان بر الگوی نظام ارزشی خویش در تمام ساحتهای فردی و اجتماعی زندگی خویش پایبند خواهد بود.

تعريف سبك زندگي:

سبك زندگي اسلامي به معنای زیستن در چارچوب معیارهای شريعت، شامل همه حوزه های رفتاری است كه به شخص می آموزد در ميان همه اين هياهوي تكنولوژي چگونه زندگي نمايد ؟ رفتارهایی همچون: نوع پوشش ،كميت وكيفيت‌غذا،ارتباطات كلامي وكنترل‌زبان،مديريت‌نگاه، چگونگي تفریح، آداب عبادات، ازدواج و معيارهاي آن،مدل رفتار فرزندان با والدين و بالعكس،الگوي تعليم و تربيت وعلم آموزي ونمونه هايي ديگر از دستور العملهاي رفتاری که اسلام براي جزء جزء آنها شيوه و برنامه اي خاص توصيه مي كند كه البته همه اينها حاكي از ويژگي كمال نگر و جامع نگرانه دين مبين اسلام است كه با نگاه دقيق انسان شناسانه و توجه به تمام ابعاد انسان(اعم از جسم و روح) انسان را از همین مسير دنیا و همه مظاهر آن، در جهت نیل به سعادت حقيقي و اخروی راهبري مي نمايد.