پيامبر در عظمت و حرمت اين ماه عزيز در جمع حاضران نماز جمعه چنين فرمود: ولا يكونن شهر رمضان عندكم كفيره من الشهور فان له عندالله حرمه و فضلاً علي ساير الشهور؛ نبايد در نظر شما، ماه رمضان و ديگر ماه‌ها يكسان باشد، چون اين ماه نزد خدا حرمت و فضيلت والاتري نسبت به ديگر ماه‌ها دارد.

 

به گزارش تبيين، ماه خير و بركت، ماه نزول رحمت، ماه ميهماني و ضيافت الهي، بار ديگر ما را به يك فضاي معنوي غيرقابل وصفي مي‌كشاند، فضايي آكنده از عشق به خدا، و دنيايي از صفا و صميميت كه يك ماه به طول مي‌انجامد. اين جاست كه بر همه لازم است كه قدر اين ضيافت را بدانند و پيشاپيش خود را براي ورود به اين ميهماني آماده كنند، خداپرستان مي‌دانند كه اين ضيافت با ديگر ميهماني‌ها فرق دارد.

 

در اين جا ميزبان خالق يكتا است و انبياء الهي پذيرايي كنندگان و فرشتگان، خدمتگزاران اين خوان هستند. در اين ميهماني فرشتگان پيوسته بر موحدان سلام گفته و با كشيدن بال‌هاي خود بر روزه‌داران، گناه ميهمانان را از بين مي‌برند و پاك مي‌كنند.

 

براي اين ميهماني در آتش و خشم خداوندي بسته، در بهشت و رحمت پروردگار باز و دست شياطين و خناسان و وسوسه‌گران غل و زنجير شده است. اين ضيافت در نگاه پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) آن قدر مهم است كه در آخرين جمعه‌ي شعبان مردم را به آمادگي‌هاي لازم براي ورود به ماه خدا فرا مي‌خواند.

 

پيامبر در عظمت و حرمت اين ماه عزيز در جمع حاضران نماز جمعه چنين فرمود: ولا يكونن شهر رمضان عندكم كفيره من الشهور فان له عندالله حرمه و فضلاً علي ساير الشهور؛ نبايد در نظر شما، ماه رمضان و ديگر ماه‌ها يكسان باشد، چون اين ماه نزد خدا حرمت و فضيلت والاتري نسبت به ديگر ماه‌ها دارد.(1)

 

در اين ماه بايد تمام اعضاء و جوارح ما روزه‌دار باشد، و با ادب خاص خود وارد اين ميهماني بي‌مانند بشويم. نه دست خطا كند و نه پا و نه چشم و گوش. در اين ضيافت فقط و فقط از پروردگار پيروي خواهد شد نه از شيطان يا هواي نفس همه چيز بايد تغيير يابد، تا با فضاي رمضان، رمضاني شويم. پيامبر و معصومين براي بهره جستن از اين فيض بزرگ سخنان و رهنمون‌هاي بسيارارزشمند، زيبا و دلنشيني براي ما به يادگار گذاشته‌اند كه به بررسي بخشي از آن‌ها مي‌پردازيم.

 

آداب مهماني خدا

 

شايد برخي چنين فكر كنند كه ميهماني خدا فقط در اين خلاصه مي‌شود كه يك روزه‌دار همراه ديگر روزه‌داران در وقت سحر به امساك پرداخته و در پايان روز به افطار بپردازد، و همين مسأله همه ساله تكرار مي‌شود.

 

اما اين به تنهايي هرگز كافي نيست چرا كه هدف اين نبوده كه مسلمانان فقط چند ساعتي از روز و چند روزي از سال از خوردن و آشاميدن خودداري كنند بلكه در اين يك ماه بايد جهاد كنند، جهادي پيگير و تلاشي مستمر در راستاي تهذيب نفس و اصلاح خويش. اين يك ماه كلاس آموزش و تمرين آموخته‌ها است. كلاسي براي آزمودن فضائل اخلاقي و تلاش براي ترك رذائل شيطاني و ضداخلاقي، كه از جمله اين فضائل است:

 

1- كنترل زبان

زبان نشانه‌ي عقل يا جهل انسان است و مايه‌ي عزت يا ذلت اوست.

از اين رو در روايات و احاديث اسلامي درباره‌ي كنترل اين موجود كوچك اما بسيار خطرناك هشدارهاي فراواني داده شده است. و از پيامبر «ص» روايات متعددي رسيده كه فرموده‌اند: سلامتي و راحتي انسان در حبس و نگهداري زبان اوست.(2) و يا اين كه فرموده‌اند: تمام گرفتاري‌هاي انسان از زبان خودش است.(3)

 

و يا اين كه امام رضا(علیه‌السّلام) فرموده: سكوت و كنترل زبان نشانه‌ي دانايي است.(4) عبدالله ثقفي گويد: به پيامبر عرض كردم كه بيشترين چيزي كه بر من مي‌ترسي چيست ؟ پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) زبانش را به دست گرفته و فرمود: از اين.(5) همچنين امير مؤمنان(علیه‌السّلام) در وصيتي كه به فرزند خود محمد بن حنفيه داشت فرمود: زبان همانند سگ هار است. اگر آن را آزاد بگذاري تو را گاز خواهد گرفت. بسا بر اثر كلمه‌اي كه انسان بر زبان جاري مي‌سازد، نعمتي را از دست مي‌دهد. پس بر تو باد زبانت را كه همانند طلا و نقره است حفظ و پنهان كن(6)

از اين روست كه پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) با مهم شمردن اين امر، در خطبه‌ي شعبانيه معروف خود در مدينه كه در آخر ماه شعبان ايراد فرمود، اين چنين توصيه كرد: يعني اي گروهي كه خود را آماده ضيافت الهي نموده‌ايد، زبانتان را در اين ماه كاملاً كنترل نماييد تا در محضر پروردگار خطايي از او سر نزند.(7)

 

2- كنترل چشم

دومين موردي كه ميهمان بايد در اين ضيافت الهي در نظر گرفته و رعايت كند، كنترل چشم است.

پيامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) درباره‌ي رعايت اين نكته مي‌فرمايد: و چشم خود را فرو پوشانيد از آن چه كه نگاه شما به آن روا نيست. (8)
آري خداوند به بندگان چشم داده تا ببينند، اما نه اين كه به هر چيز و به هر كس نظر كنند. چشم داده است تا راه خود را بيابند، به غذاي فكري و بدني خويش خوب نظر بيفكنند و اين دستور اوست كه مي‌فرمايد: فلينظر الانسان الي طعامه(9)

 

با اين بيان مي‌توان گفت يك نگاه واجب داريم و اين همانست كه گفته شد. دوم نگاه مستحب است كه در روايات به آن اشاره شده است. چنان چه فرموده اند: نگاه كردن به صورت علي بن ابي‌طالب، پدر، مادر، عالم، برادر ديني، امام عادل، قرآن، و كعبه عبادت است.(10) و همچنين نگاه كردن به آب و طبيعت، و سبزه، گل و گياه باعث زدوده شدن غم و غصه از انسان مي‌شود.

 

نگاه سوم آن كه از نظر شرع مقدس جايز نيست و آن نگاه به نامحرمان است و كنترل چشم دربرابر آن‌ها يكي از آداب و شرايط اين ميهماني بزرگ است و قرآن مجيد نيز در آياتي تمام مسلمانان را به اين امر الهي فرا خوانده و مرد و زن را از نگاه‌هاي حرام و غيرشرعي به يكديگر برحذر داشته است.

 

رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مي‌فرمايند: روز قيامت تمام چشم‌ها گريان است مگر سه چشم، چشمي كه از ترس خدا گريه كند، چشمي كه از نگاه به نامحرم فرو پوشانده شود، چشمي كه شب زنده دار باشد.(11)

 

3- كنترل شنوايي

 

همان گونه كه در بين انسان‌ها يك نظام حقوقي نسبت به يكديگر حاكم است، بين اعضاي يك انسان نيز حقوقي هست كه مي‌بايد به آن حقوق حتماً توجه بشود.
امام زين العابدين(علیه‌السّلام) در رساله حقوق، ضمن پنجاه حقي كه بر يك فرد مطرح مي‌فرمايد براي نفس و زبان و شنوايي و بينايي و دست و پا و شكم و غير آن حقوقي را بيان كرده است.

 

حضرت درباره‌ي حقي كه شنوايي بر انسان دارد چنين فرموده: و حق السمع تنزيهه عن سماع الغيبه، و اما حق شنوايي اين است كه آن را از شنيدن غيبت و شنيدن هر آن چه كه شنيدنش بر او حلال نيست، پاك و منزه و دور گرداني.(12)

 

بدون شك آن ميزباني كه غيبت و آواز و صداهاي محرك و مهيج قواي حيواني انسان را تحريم كرده و به هيچ وجه حاضر نيست كسي را به حضور پذيرد كه از اين محرمات پرهيز ننمايد و يا در ماه رمضان بخواهد خود را به اين مسائل مشغول كند.

پيامبر بزرگوار اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) ضمن خطبه شعبانيه خود به سومين ادب از آداب اين ضيافت الهي اشاره نموده مي‌فرمايد: خود را از آن چه كه شنيدنش بر شما حلال و جايز نيست دور بداريد.(13)

 

4- كنترل خشم

ژژ
غضب و خشم يكي از حالات بسيار زشت انساني است كه باعث حركت روح حيواني او مي‌شود، گاهي اين دخالت به حدي به پيش مي‌آيد كه قوه عاقله و فكر سالم انسان را مي‌پوشاند.

بدين جهت گفته‌اند كه غضب جنوني است كه يك مرتبه عارض مي‌شود. و بسا كه مرگ ناگهاني هم در پي داشته باشد. مرحوم نراقي در وصف خشم و غضب از حكما نقل كرده است كه: كشتي كه به گرداب افتاده و گرفتار موج‌هاي عظيم و بادهاي تند شده باشد، به نجات نزديك‌تراست از كسي كه شعله غضبش به التهاب آمده باشد.»(14)

 

البته ناگفته نماند كه دو غضب داريم يكي ناپسند و مذموم و آن حالتي است كه انسان را از حد اعتدال بيرون برد، و اما آن غضبي كه اختيار و مهارش در دست انسان است و يا آن خشم براي رضاي خدا و يا براي دفاع از حق از او صادر شود نه تنها اشكالي ندارد بلكه خشمي پسنديده است. اميرمؤمنان(علیه السّلام) فرمود: هيچگاه پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) براي دنيا به خشم نمي‌آمد، اما هر گاه از براي حق به خشم مي‌آمد، احدي را نمي‌شناخت و غضبش آرام نمي‌گرفت تا حق را ياري كند.(15)

 

و اخبار و احاديث فراواني در مذمت خشم ناپسند وارد شده و همه آن‌ها دلالت بر اين دارند كه ايمان را فاسد مي‌گرداند چنان كه سركه عسل را فاسد مي‌كند.(16)
امام جعفر صادق(علیه السّلام) مي‌فرمايد: غضب، دل مرد دانا را هلاك مي‌كند، و كسي كه مالك قوه غضب خود نباشد مالك عقل خود نيز نيست.(17)

 

پس در اين ماهي كه افتخار حضور و شركت در ميهماني رب الأرباب را داريم بايد علاوه بر كنترل چشم و گوش و زبان بر خشم خود نيز مسلط باشيم.
امام رضا(علیه السّلام) در سخني درباره‌ي فضيلت ماه رمضان چنين فرموده است: هر كه در ماه رمضان خشم خود را فرو نشاند خداوند خشم و غضب خود را درباره‌اش در روز قيامت فرو مي‌نشاند.(18)

 

5- پرهيز از محرمات

بسياري از گرفتاري‌هاي مردم در اثر نداشتن تقواي الهي و ترس از خداوند در روز قيامت است.

از اين رو به دام بسياري از گناهان از جمله روي آوردن به محرمات مي‌افتند. بي پرده بايد گفت كه در حال حاضر كسي نيست كه با حرام‌هاي خداوند آشنايي نداشته باشد مگر آن جاهل بي‌خبري كه اين دسته هم بسيار اندك مي‌باشند، اما غالب مردم هم موارد حرام را مي‌دانند و هم از تأثير لقمه حرام در زندگي آگاه‌اند.

 

و هيچ عاملي به اندازه‌ي تقوا و پرهيزكاري نمي‌تواند انسان را از اقبال بر محرمات بازدارد. و در ماه رمضان در ماه ضيافت الهي هر چه تقواي يك روزه‌دار بيشتر شد از محرمات فاصله خواهد گرفت. و در گفتگويي كه امام صادق با مفضل بن عمر داشت درست بر همين نكته تكيه كرده و به او چنين فرمود: كم بودن عمل ولي همراه با تقوا بهتر از عمل بسيار ولي تهي از تقوا است.

 

گويد سؤال كردم: اين چگونه ممكن است كه عمل بسيار باشد اما تقوا در بين نباشد. حضرت در پاسخ فرمود: آري نمونه‌اش همانند كسي است كه همسايه را اطعام مي‌كند و به آن‌ها ارفاق مي‌نمايد و ديگران را به خانه‌اش دعوت مي‌كند، اما در كنار چنين كارهايي اگر دري از حرام بر او بازشد وارد آن مي‌شود و اين معناي عمل بدون تقوي است. و در مقابل كسي كه عملي اندك دارد اما اگر دري از حرام به رويش بازشد، هرگز وارد آن نخواهد شد.(19)

 

و ماه رمضان ماهي است كه خداي مي‌خواهد بندگانش با چشمي پاك و دلي پاك‌تر به سوي او روي آورند، موحدان و روزه‌داران با اجتناب از محرمات در اين ماه پرفيض و رحمت براي هميشه از حرام فاصله بگيرند.

 

ابوسعيد خدري از پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نقل كرده كه فرمود: هر بنده‌اي كه ماه رمضان را درك كند، پس اگر روزها را روزه بدارد و آزارش به ديگران نرسد و چشم خود را از نامحرمان پوشاند، و از آن چه كه خداوند بر او حرام كرده پرهيز نمايد، خداوند بهشت را بر او واجب مي گرداند.(20)
به اميد روزي كه تمام بندگان خدا از اين فضاي معنوي بهره كاملي ببرند.

---

پي‌نوشت‌ها:

 

1- فضائل الأشهرالثلاثه: ص95
2- ذرايع‌البيان: ج1، ص6
3- همان
4- همان
5- همان: ص8
6- الاختصاص: ص223
7- فضائل الاشهرالثلاثه: ص77
8- همان
9- سوره‌ي عبس: آيه‌ي 24
10- سفينه البحار: ج2، ص596
11- بحارالأنوار: ج104، ص35
12- ذرايع‌البيان: ص206
13- فضائل الأشهرالثلاثه: ص77
14- معراج‌السعاده: ص77
15- معراج‌السعاده: ص77
16- همان
17-همان
18-فضائل الأشهرالثلاثه: ص97
19- سفينه‌البحار: ج1، ص244
20- فضائل الأشهرالثلاثه: ص103