تلخيص مقاله : پيشگيري از جرم از منظر قرآن
نويسنده : عبد الوهاب كريمي

از ديدگاه علمي جلوگيري از بروز هر مفسده بهترين راه مبارزه با آن است. پيشگيري از جرم عبارت است از اقدامات لازم براي از بين بردن يا کاهش جرم. شکست تمام راه حلهاي بشري به منظور پيشگيري از جرم، اين را اثبات مي‌کند که بشر با تکيه بر عقل خود بدون استمداد از وحي نمي‌تواند برنامه‌اي را براي پيشگيري تدوين کند. قرآن شيوه‌هاي متعددي همچون پيشگيري اصلاحي، وضعي و کيفري معرفي کرده است که هر يک بخشي از راه حل فراگير و راهبردي قرآن را در مبارزه با جرائم تشکيل ميدهد.
پيشگيري فراگير
قرآن با برنامه اصلاحي خود مانع از تصميم قطعي مجرم به ارتکاب جرم مي‌گردد. همچنين با دستور به مجازات مجرمان به پيشگيري کيفري از جرم مي‌پردازد. در ارتکاب جرم معمولا اين مراحل طي مي‌شود: اولا مجرم به منظور جلب منفعت، جرم را مرتکب مي‌شود. ثانيا مي‌خواهد از ضررهاي ناشي از اقدام مجرمانه مصون باشد. ثالثا اهداف سهل الوصول را انتخاب مي‌کند. قرآن با تمامي اين مراحل به مبارزه پرداخته است. با پيشگيري اصلاحي در صدد تأثيرگذاري در مرحله تصميم‌گيري افراد است. و در مرحله بعد با پيشگيري وضعي وقوع جرم را ممتنع يا کاهش مي‌دهد. همچنين با دستور به مجازات مجرمان پيشگيري کيفري را مطرح مي‌سازد. بنابراين قرآن فقط به اصلاح مجرم و رفع زمينه هاي گرايشهاي مجرمانه کفايت نکرده و همچنين تنها مجازات را توصيه نکرده است.
بررسي سه نوع پيشگيري بر اساس آيات قرآن
1. پيشگيري اصلاحي: در اينجا سعي مي‌شود به وسيله عوامل مختلف از شکل‌گيري تمايلات مجرمانه در افراد جلوگيري شود. قرآن به اصلاح افراد بيشتر اهميت داده است به گونه‌اي که شيوه‌هاي ديگر در فرايند مبارزه با جرم امر فرعي محسوب مي‌شود. برخي از آموزه‌هاي اصلاحي قرآن عبارتند از:
الف) دين باوري و پرورش روحيه دين‌داري: تقويت باورهاي ديني هم به تعالي معنوي انسان کمک مي‌کند و هم نقش مهمي در پيشگيري از جرم دارد. عواملي که از نظر قرآن در اصلاح رفتار مؤثر است عبارت است از: 1- علم به حقايق و معارف: در واقع اين بينش است که به رفتارها جهت ميدهد و فقط بايد از علم پيروي کرد. 2- اعتقاد به علم نامحدود الهي: خداوند بر همه‌چيز شاهد و ناظر است و انسان هم تحت نظارت اوست. بنابراين هم در ظاهر و هم در باطن از اعمال ناپسند و نياّت شوم اجتناب مي‌کند. 3- ايمان و التزام عملي به توحيد در عبادت: بدين معنا که فقط خداوند را مورد پرستش قرار مي‌دهد و در تمام امور زندگي مطيع او باشد که در اين صورت از ارتکاب جرائم خودداري ميکند. 4- ايمان به معاد ودادگاه عدل الهي: انسان عاقل کاري نمي‌کند که به ضرر او باشد و کسي که به دادگاه عدل الهي ايمان دارد مي‌داند جرائم به دليل عذاب اخروي، ضرر محض است. بنابراين ياد قيامت موجب ايجاد نيروي بازدارنده از انحراف است. همچنين قرآن برای ترغيب به کار نيک، پاداش اخروی را بيان می کند و برای اجتناب از گناه، عذاب را بيان ميکند که اين، بر دو اصل بشارت و انذار يا تشويق و تنبيه مبتنی است. چون انسان مجموعه ای از بيم و اميد است و ترکيبی از جلب منفعت و دفع ضرر است هم تشويق لازم است هم تهديد. اثراتی که ايمان به زندگی پس از مرگ دارد به مراتب بيشتر است از اثرات دادگاهها و کيفرهای معمولی. زيرا در دادگاه الهی نه تجديد نظر است نه زر و زور و پارتی. چون همه چيز جان مي‌گيرند و اعمال را بازگو مي‌کنند.
ب) ترويج اخلاق و ارزشهای انسانی
اسلام تلاش دارد تا اخلاق نهادينه شود تا اولا افراد به تعالی روحی دست يابند و در مرحله بعد مشکلات آنان حل شود و روابط اجتماعی‌شان تنظيم گردد. طبیعی است اگر افراد خود را به کمالات اخلاقی بيارايند هم به حقوق ديگران تجاوز نمي‌کنند و هم از اموال و امکانات شخصی خود در راه خدمت به مردم و . . . بهره مي‌گيرند. دو نمونه از ارزشهای اخلاقی که نقش موثری در پيشگيری از جراﺋم دارد عبارت است از: الف) تقوا عامل بازدارنده از جرم: که در آيات به عنوان مهمترين ارزش اخلاقی ياد شده. ب)توبه و باز اجتماعی نمودن بزهکار: راه اصلاح و بازگشت برای همه باز است تا مجرمان از مسير خود برگردند و زندگی جديدی آغاز کنند.
ج) احکام و مقررات پيش‌گيرانه
اين احکام در قالب واجبات و محرمات مطرح شده است که يکی از واجبات، نماز است که در قرآن به عنوان جلوگيری کننده از فحشا و منکر بيان شده است. يکی ديگر از احکام پيشگيرانه، روزه داری است. و ديگري امر به معروف و نهی از منکر است که افراد بايد مراقب اعمال يکديگر بوده و در ترويج فضاﺋل و جلوگيری از وقوع جراﺋم تلاش کنند.
2. پيشگيری وضعی
در اينجا وضعيتی ايجاد مي‌شود که مجرم از محقق کردن قصد خود ناتوان شود مثل حفاظت از اموال و افراد. همين‌گونه عواملی که باعث تحريک افراد به ارتکاب جرم مي‌شود از بين برده شود. از اين منظر، بزه ديده, سنگ بنای پيشگيری را تشکيل مي‌دهد. بنابراين با اقداماتی همچون آموزشهای خاص به بزه‌ديده‌گان و تدابير فنی و . . . مي‌توان از آن جلوگيری کرد. پس در پيشگيری وضعی، هدف اصلی، حفاظت از بزه‌ديده است ولی در کيفری و اصلاحی، محور اقدامات، مجرم است.
موارد پيشگيری وضعی با توجه به آيات قرآن
الف) محافظت از آماج جرم: در دسترس بودن آماج, هم باعث تحريک مجرم مي‌شود و هم بدون زحمت به مقاصد خود مي‌رسد که در قرآن در داستان حضرت خضر اين مساله بيان شده است. و اينکه اﺋمه برخی از ياران خود را سرزنش مي‌کردند از همين مقوله مي‌باشد.
ب) ايجاد مانع در برابر مجرمان و زوزمندان: نمونه بارز آن طبق آيات قرآن، سدی است که ذوالقرنین برای جلوگیری از هجوم اقوام وحشی ساخت.
3. پیشگیری کیفری
مجازات برای جلوگیری از وقوع جرم است چون هم رنج‌آور است و هم رسواکننده مجرم است مانند قطع دست. بنابراین هم مجرم را از ارتکاب مجدد جرم منصرف می‌کند و هم موجب بازدارندگی دیگران می‌شود که در قرآن مجازات زانی و زانیه صد ضربه شلاق بیان شده است. قرآن برای اینکه کیفر، نقش بیشتری در پیشگیری داشته باشد راهکارهایی اراﺋه داده است از جمله اینکه مجازات علنی اجرا شود چون تاثیر زیادی در عبرت آموزی خود فرد و سایر افراد دارد و همچنین بسیاری از مردم برای حفظ آبروی خود اهمیت زیادی قاﺋلند.
براي ديدن متن كامل مقاله به شماره 148ماهنامه معرفت (ويژه حقوق) مراجعه نماييد.