اين مقاله با الهام از اندیشه‌ی تحول‌گرای استاد شهید مطهري در زمینه‌‌ی سازمان روحانیت، به بایسته‌های نگاه سازمانی به نظام روحانیت پرداخته است. امروزه با گذشت سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز این نگاه که روحانیت یک «سازمان» است و سازمان، رهبری، ستاد، مغز متفکر، چشم بینا و دیدبان می‌خواهد تازه است.
در شرایطی که به برکت انقلاب اسلامی، معارف اهل بیت علیهم‌السلام در سطح جهان گسترش پیدا کرده و روحانیت، ماموریت جهانی پیدا کرده است، ضرورت تشکل و سازماندهی روحانیت با هدایت، حمایت و نظارت مراجع معظم تقلید دامت‌برکاتهم و نیز یک ستاد فعال و برنامه‌ریز بیش از همیشه احساس می‌شود.
با توجه به جایگاه، شان، منزلت و قدمت 52 ساله‌ی جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ و اعتبار علمی و عملی، این جامعه برای ارتقا و پیشبرد اهداف روحانیت، گام‌های بلندی برداشته است و در آینده نیز می‌تواند آرمان‌های روحانیت را برای تحقق اهداف اسلام و نشر معارف اهل بیت علیهم‌السلام و حفظ و تداوم انقلاب اسلامی به عنوان پیشگام حرکت و تشکل روحانیت بعد از مراجع معظم تقلید و در خدمت آنان به پیش ببرد.
همه می‌دانند که جامعه مدرسین جزو پیشگامان نهضت امام خمینی است و سفارش ماندگار امام به طلاب و جوانان انقلابی در اوج حملات جریان‌های منفعل در برابر غرب و متحجر‌های بی‌تفاوت هیچ‌گاه فراموش نمی‌شود. امام (ره) همواره بر محوریت جامعه‌ی مدرسین تاکید ویژه داشته‌اند و می‌فرمودند: «اگر جذب جامعه‌ی مدرسین نشوید، جذب طرفداران اسلام آمریکایی خواهید شد.»
ضرورت تدوین بیانیه‌ی ماموریت روحانیت:
یکی از مهم‌ترین بایسته‌های سازمان روحانیت بر اساس مدیریت استراتژیک، تدوین بیانیه‌ی ماموریت است.
روحانیت به مثابه‌ی یک سازمان مهم تاثیرگذار بر دین و دنیای جامعه برای پیشبرد اهداف و رسالت و انجام وظایف و ماموریت‌های اصلی، می‌بایست «بیانیه‌ی ماموریت» خویش را تدوین نماید. بیانیه‌ی ماموریت باید کوتاه، گویا، الهام‌بخش، با انسجام متناسب با اهداف، ترسیم‌کننده‌ی دورنما و باعث پویایی و تحرک و تحول سازمانی باشد.
ویژگی‌های بیانیه‌ی ماموریت روحانیت:
به نظر مي رسد بیانیه‌ی ماموریت روحانیت حد‌اقل باید پنج فراز داشته باشد.
فراز اول: تربیت منابع انسانی کار‌آمد و متعهد
یکی از ماموریت‌های مهم سازمان روحانیت، تربیت منابع انسانی کارآمد و متعهد است که در حال حاضر این ماموریت بر عهده‌ی شورای‌عالی حوزه‌های علمیه و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه‌ است. این دستگاه‌ها منبعث از جامعه‌ی مدرسین و مورد تایید مراجع معظم تقلید دامت‌برکاتهم هستند و وظیفه‌ی اصلی خود را آموزش علمی، اخلاقی و تربیتی و کسب مهارت‌های لازم برای یک روحانی در سطوح گوناگون قرار داده اند.
فراز دوم: تبلیغ (تبیین اسلام و رسالت ‌الهی)
به منظور انجام وظایف دینی توسط دانش‌آموختگان حوزه‌های علمیه و به‌کارگیری در جایگاه و موقعیت متناسب با توانمندی‌ها و سازماندهی تبلیغ و بهره‌مندی درست از روحانیت لازم است شورای عالی تبلیغ به منظور تحقق این ماموریت مهم شکل‌ گیرد و همه‌ی دانش‌ آموختگان علوم حوزوی را تحت اشراف قرار دهد.

فراز سوم: تولید علم و تظریه پردازی دینی
تحقیق در علوم اسلامی ممکن است در سطوح گوناگون صورت گیرد. یکی از سطوح مهم، پیشبرد علم و حرکت تحقیقی در مرز‌های دانش و تولید علم و نظریه‌پردازی است. پیش‌نیاز این سطح از تحقیق اجتهاد استٰ؛ برای این کار بایسته است تشکیلاتی متکفل استعدادیابی، نخبه شناسی و نخبه‌پروری به منظور رسیدن به اجتهاد و شکوفایی استعداد‌ها و نظریه‌پردازی و تحقیق در مراتب عالی باشد؛ به گونه‌ای که در یک فرایند و مدت زمان معقول، متفکرین اسلامی مانند شهید مطهری قدس‌سره تربیت شوند. برای تحقق این ماموریت، همانگونه که بنیاد نخبگان شکل گرفته است، شورای عالی نخبگان و مرکزی ویژه‌ی نخبه شناسی و نخبه‌پروری باید تشکیل شود و اتاق فکر این مرکز، مجتهدین طراز اول و متخصصان علوم انسانی باشند.
فراز چهارم: حضور در صحنه‌ی روابط بین‌الملل
امروز روحانیت به برکت انقلاب اسلامی ماموریت جهانی پیدا کرده و معارف اهل‌بیت در سطح جهان منتشر شده است. حال روحانیت باید به صورت سازمان یافته با سازمان‌های مشابه بین‌المللی، با دولت‌ها و کشور‌ها و با شخصیت‌های موثر بین‌المللی در سطح جهان مرتبط بشود و با زبان‌های زنده‌ی دنیا معارف اسلام و صدای رسای اهل بیت را به تمام جهان که تشنه‌ی معارف اسلام ناب هستند برساند.
بنابر‌این در کنار شورای عالی حوزه که متکفل تربیت منابع انسانی است و شورای عالی تبلیغ که متکفل ماموریت‌ تبلیغ رسالت الهی است و در کنار شورای عالی نظریه‌پردازی دینی که متکفل نخبه‌پروری است ما نیاز داریم به یک شورای عالی روابط بین‌الملل روحانیت که برای حضور روحانیت در صحنه‌ی روابط بین‌الملل در پنج قاره‌ی جهان برنامه‌ریزی کند.
ممکن است در ده سال‌ آینده در صحنه‌ی روابط بین‌الملل، خاورمیانه‌ی اسلامی حقیقتا شکل بگیرد. امروز نظام سلطه و صهیونیزم بین‌الملل به سرکردگی آمریکا‌ و رژیم اشغالگر قدس، سراشیبی سقوط را طی می‌کنند. معادلات بین‌‌المللی به نفع اسلام در حال دگرگونی است.
آیا خودمان را از لحاظ زبان، تشکلیلات، نیازمندی‌ها و حضور در عرصه‌های گوناگون بین‌المللی آماده کرده‌ایم یا نه؟ مدیریت روابط بین‌الملل متکفل چنین ماموریتی است. همان‌طور که امام راحل قدس‌سره می‌فرمایند: «روحانیت باید نبض تفکر حال و آینده را در دست داشته باشد.»
فراز پنجم: حفظ و تداوم انقلاب اسلامی و حضور در عرصه‌ی مدیریت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و تغذیه‌ی فکری آن متناسب با ماموریت‌های روحانیت
امام راحل به عنوان رهبر انقلاب اسلامی، از متن حوزه‌های علمیه و به عنوان یک مرجع بزرگ تقلید تجدید حیات اسلامی را در قرن حاضر رقم زد. و علی‌رغم مکر و فریب و توطئه‌های دشمنان اسلام، جمهوری اسلامی ایران سه دهه اقتدار و معنویت و پیشرفت و نشر معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام را به همراه داشته است. بدیهی است از آنجا که خاستگاه این انقلاب، روحانیت و اندیشه‌ی اسلامی است، تولید مبانی فکری و دینی نظام اسلامی را باید روحانیت بر عهده بگیرد. کما اینکه در عرصه‌های مختلف مدیریت مانند قوه‌ی قضائیه، شورای نگهبان، دانشگاه‌ها، نهاد‌های عقیدتی سیاسی، نماز جمعه و بالاخره حضور دین در عرصه‌ی حکومتی، حضور روحانیت الزام دارد.
حفظ انقلاب اسلامی و تداوم آن و دفاع از نظام مقدس جمهوری اسلامی در صحنه‌های فکری، سیاسی و اجتماعی، امروزه جزء ماموریت‌های سازمان روحانیت است و متناسب با این ماموریت، نظام روحانیت باید نهادی مستقل با عنوان شورای عالی همکاری روحانیت و نظام تاسیس بکند. یکی از وظایف این شورای عالی، تربیت مدیران روحانی در سطوح مختلف و تامین نیازمندی‌های نظام اسلامی و روحانیت است.
اگر در هر مدرسه حضور یک روحانی لازم باشد، در حال حاضر به بیش از چهل هزار روحانی نیاز است. اقامه‌ی نماز جمعه در بخش، شهر، و شهرستان‌ها نیاز دیگری است و همین‌طور عرصه‌های دیگر.

جامعه‌ی مدرسین و پیگیری ماموریت‌های اصیل روحانیت:

به نظر می‌آید با توجه به جایگاه، شأن، منزلت و پشتوانه و اعتبار علمی و عملی جامعه‌ی مدرسین، با بهره‌مندی از رهنمود‌های مراجع عظام تقلید و بهره‌مندی از ظرفیت‌های اساتید حوزه‌های علمیه اعم از اساتید سطح و خارج حوزه، و نیز استفاده از نقطه نظرات فضلا و طلاب و نخبگان و سازماندهی و تشکل آنان جامعه‌ی مدرسین می‌تواند ماموریت‌های اصیل روحانیت‌ را پیگیری کرده و نقش محوری در این زمینه ایفا کنند.
در جلسات اخیر هیئت رئیسه‌ی جامعه‌ی مدرسین، راه‌اندازی مرکز مطالعات راهبردی جامعه‌ی مدرسین مورد تصویب قرار گرفت. این مرکز جایگاه مناسبی برای تقویت تعامل و برقراری ارتباط فکری میان جامعه‌ی مدرسین و اساتید معظم و اندیشمندان فاخر است. ان‌شا‌ءالله با برگزاری نشست‌های علمی و کارشناسی، ارتباط جامعه‌ی مدرسین و اساتید سطوح گوناگون تقویت خواهد شد. همین جا از همه‌ی اساتید معظم حوزه دعوت می‌کنیم که نقطه نظرات و دیدگاه‌های خود را در خصوص ماموریت‌های روحانیت به جامعه‌ی مدرسین حوزه منتقل کنند. به هر حال تقویت ارتباط جامعه‌ی مدرسین و اساتید معظم در واقع تقویت خاستگاه روحانیت و باعث پیشبرد اهداف و ماموریت‌های اصیل روحانیت خواهد بود.

ویژگی‌های دانش‌آموختگان حوزه‌های علمیه:
در تربیت منابع انسانی کار‌آمد و متعهد در سطوح گوناگون، دانش‌آموخته‌ی حوزه‌های علمیه باید مجموعه‌ی آموزش‌هایی را فرا بگیرد و مهارت‌هایی را کسب کند. دانش آموخته‌ی حوزه‌ی علمیه لازم است حداقل از پنج ویژگی برخوردار باشد.
1- مبانی اعتقادی مستحکم:
با فراگیری منظومه‌ای از اعتقادات به هم پیوسته، دانش‌آموخته‌ی حوزه لازم است از مبانی مستحکم فکری و ایمانی و معرفت عمیق دینی برخوردار باشد.
2- تربیت اخلاقی:
لازم است اخلاق را در ضمن آموزش به صورت‌ غیر مستقیم و نیز در چهارچوب برنامه‌ی ویژه‌ی تربیتی در میان روحانیت فراگیر نماییم تا در مقابل آسیب‌ها و تهدید‌ها و لغزش‌های اخلاقی صیانت نماییم و یک روحانی بتواند مراتب کمال و قرب الهی را طی نماید و راهبر اخلاقی جامعه باشد و با عمل، فضیلت و معنویت را در جامعه انتشار دهد.
3- بصیرت سیاسی اجتماعی:
ما در عصر انقلاب اسلامی، در عصر ولایت فقیه، در عصر آرمان‌های امام و شهدای اسلام به سر می‌بریم. طلبه نباید به بهانه‌ی اینکه ما درس داریم در مقابل جریان‌های سیاسی اجتماعی و آنچه در جامعه می‌گذرد بی‌تفاوت باشد. در برنامه‌های یک طلبه‌ی موفق مجموعه‌ای از آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی برای شناخت مقتضیات زمان ضروری است. «العالم بزمانه لاتهجم علیه اللوابس». طلبه نیاز دارد به بصیرت سیاسی و اجتماعی.
در حال حاضر پیگیری بیانات و رهنمود‌های رهبری برای بصیرت سیاسی کارگشا است. مطالعه‌ی حداقل یک یا دو سرمقاله از نشریه‌ها، و تجزیه و تحلیل آنچه می‌گذرد ضرورت دارد. بالاخره ما در یک محیط و فضای سیاسی زندگی می‌کنیم. بنابراین تربیت سیاسی بر مدار ولایت اهل بیت و شناخت زمان برای حفظ طلاب در مقابل آسیب‌های سیاسی ضروری است و باز تاکید می‌نمایم پیگیری رهنمود‌های مراجع معظم به ویژه سخنان و بیانات و دیدگاه‌های مرجع بزرگوار و رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای دامت‌برکاته راه‌گشا است.
4- مهارت‌های تخصصی:
مانند خطابه و منبر، نویسندگی، و فنون متنوع برای تحقق رسالت روحانیت، امر لازمی است.
5- مدیریت:
برای تحقق رسالت تبیین و تبلیغ دین در سطوح گوناگون، مدیریت امری الزامی است

در پایان امیدواریم که بتوانیم در جهت تحقق رسالت روحانیت که رسالت انبیاست، هر کدام در حد توان گام برداریم. تفکر در خصوص سازمان روحانیت، اقتضائات و مسائل متناسب با آن و عملیاتی کردن بیانیه‌ی ماموریت روحانیت، از ضرورت‌های بایسته در تحول در مدیریت، و مدیریت تحول است.
 

برگرفته از بیانات آیت الله کعبی در مدرسه شهید صدوقی(مورخ 12/2/89 )