تبيین: مقاله (تبيين رابطة بين ارزش‌هاي اسلامي و رفتار شهروندي سازمانيبا نقش ميانجي وجدان كاري) نوشته افسانه محمد‌نيا ، آزاده محمدشريفي‌ و ايوب شيخي، که در دوفصل نامه علمی ترویجی ( اسلام و پژوهش‌هاي مديريتي ) انتشار يافته بود توسط پايگاه اطلاع رساني تبيين، تلخيص و در اختيار خوانندگان قرار داده شده است، كاربران جهت دریافت اصل مقاله مي‌توانند اینجا کلیک کنند.

چكيده

هدف تحقيق حاضر بررسي روابط بين ارزش‌هاي اسلامي، رفتار شهروندي سازماني و وجدان كاري است.
نتايج نشان داد بين ارزش‌هاي اسلامي و وجدان كاري رابطة معناداري وجود هست. همچنين بين وجدان كاري و رفتار شهروندي سازماني نيز رابطة معناداري به چشم مي‌خورد. و از سوي ديگر، چون بين ارزش‌هاي اسلامي و رفتار شهروندي سازماني نيز رابطة معناداري وجود دارد، نقش ميانجي وجدان كاري نيز تأييد گرديد.

مقدمه

ارزش‌ها و باور‌هاي ديني، غرايز بشر را در جهت صحيح هدايت كرده، و خواسته‌ها و تمايلات او را اصلاح مي‌كنند و انسا‌ن‌هايي براي جامعه تربيت مي‌نمايند كه مي‌توانند كشورشان را به افتخار برسانند.
امروزه فعاليت اخلاق‌محور سازمان‌ها به يكي از مهم‌ترين عوامل كسب مشروعيت و حمايت محيطي تبديل شده و از برجسته‌ترين نشانه‌هاي تعهد سازمان به مسئوليت اجتماعي خود است.
يكي از عواملي كه مي‌تواند بر ارتقاي عملكرد سازماني تأثير بسياري داشته باشد، توسعه رفتارهاي شهروندي سازماني كاركنان است. يكي از چالش‌هاي اساسي مديريت‌ چگونگي جلب اين رفتارهاست .
«وجدان ‌كاري» را مي‌توان نيرويي دروني دانست كه به‌واسطة آن انسان به انجام كار بيشتر و بهتر گرايش مي‌يابد، به‌گونه‌اي‌كه بدون نياز به نظارت بيروني و از طريق خودكنترلي و به ‌صورت خود‌انگيخته، به بهترين نحو وظايف محول‌شده را به ‌انجام مي‌رساند.
رفتارهاي شهروندي سازماني آن دسته از رفتارهاي اختياري و داوطلبانه است كه افراد علي‌رغم نبود اجبار از سوي سازمان و فراتر از انتظارات وظيفه و شرح شغل خود، در انجام آن تلاش مي‌كنند و بر اثر انجام آن رفتارها از جانب كاركنان، منافع جديدي براي سازمان ايجاد مي‌گردد .

مفاهيم كليدي پژوهش

ارزش‌هاي اسلامي

ارزش‌ها از ديدگاه اسلامي عبارتند از: باورها و اعتقادات و ايمان‌هاي اسلامي، خواه به شكل احكام اسلامي بيان گرديده باشند، خواه به صورت اصول اعتقادي و يا قواعد فقهي.

اسلام داراي نظام ارزشي عميق، گسترده و منسجمي است كه مديريت مديران مسلمان را تحت تأثير قرار مي‌دهد و در روش‌هاي عملي آنها اثر مي‌گذارد و به حركت آنها جهت مي‌دهد. اين بزرگ‌ترين نقشي است كه اسلام در مديريت ايفا مي‌كند و معناي صحيح «مديريت اسلامي» همين است .
«مديريت اسلامي» عبارت است از: شيوة به‌كار‌گيري منابع انساني و امكانات مادي برگرفته از آموزه‌هاي اسلامي براي نيل به اهدافي كه متأثر از نظام ارزشي اسلام است.
در نظام اسلامي، هدف كسب رضاي خداست. در اين نظام، ارزش‌ها نه كاملاً مطلق و ثابت‌اند كه در هيچ شرايط زماني و مكاني تغيير نكنند، و نه هميشه تابع شرايط زماني و مكاني هستند‌، بلكه اصول آنها ثابت و مصداق‌ها متغير است.

رابطة ارزش‌هاي اسلامي و رفتار شهروندي سازماني

ارزش‌هاي ديني به عنوان بزرگ‌ترين پشتوانه‌هاي معنوي مي‌توانند به زندگي انسان‌ها معنا و مفهوم صحيح بخشيده و از باب نمونه، پنج ارزش به شرح ذيل در اين مطالعه، بررسي مي‌گردد:

1. امانت‌داري:

يكي از ويژگي‌هاي برجستة هر انسان جويندة تعالي و كمال، «امانت‌داري» است كه آثار و بركات فراواني در تعالي شخصيت انسان و زندگي افراد جامعه .
امانت‌داري در سه حيطه مطرح است: حفظ اموال، حفظ اسرار، و حفظ ناموس. گسترش امنيت و آسايش در جامعه در گرو اين فضيلت اخلاقي است.

2. كمال جويي:

تعريف سادة «كمال‌گرايي» آن است هر كس توقع عملكردي يا كاركردي بالاتر از آنچه موقعيت او ايجاب مي‌كند، از خود يا ديگران دارد.
همة انسان‌ها به طور فطري، طالب كمال هستند. از آيات ابتداي سورة «شمس» استفاده مي‌شود كه نفس انسان، هم استعداد ترقي و تكامل، و هم استعداد سقوط و تنزل دارد.

3. عدالت:

«عدالت» در شريعت عبارت است از‌: «استقامت بر طريق حق». «عدالت»، كه يكي از مفاهيم با‌ارزش قرآن كريم است، از آغاز خلقت جايگاه ارزشي خود را نزد بشر حفظ كرده است‌. عدالت و چگونگي تحقق آن، مسئلة انسان و زندگاني اوست.

4. قانون‌مداري:

بدون شك، قانون يكي از مؤلفه‌هاي جامعة مدني است. جامعة اسلامي براي حفظ نظم و انسجام، نيازمند قانون است، و قوانين الهي، كه نمونة اتم و اكمل آن در قرآن است، با پشتوانه‌هاي ويژة خود، در هر زمان و مكان، جامعه‌اي سالم و ترقي ايجاد مي‌كند؛ جامعه‌اي كه منظور قرآن و اسلام است.

5. مشورت‌پذيري:

از ديگر صفات پسنديده در كاركنان يك سازمان‌، مشورت با صاحب‌نظران و رايزنى با كارشناسان است. قرآن نيز بر اين صفت تأكيد دارد (شوري: 38).
در دين مبين اسلام، تأكيد بسيار بر اهميت و ضرورت استفاده از افكار و انديشه‌ها‌ي ديگران در انجام كارها گرديده و سفارش مؤكد شده است كه با اهل خرد مشورت كنيد.

وجدان كاري

وجدان كاري بازگو‌كنندة انگيزه‌اي دروني است كه هر فرد با توجه به آن و با شناخت كامل نسبت به وظايف محول شده، درصدد انجام بهينة كار خويش برمي‌آيد.

مهم‌ترين نكته اي كه در تعريف «وجدان كاري» بايد در نظر گرفت، اين است كه وجدان كاري به مثابة يك عامل، براي انجام درست كار است.
وجود وجدان كاري در يك سازمان موجب افزايش سطح بهره‌وري، تحقق توسعة پايدار، تحول فرهنگي انسان، ثبات مديريت و نظم اقتصادي مي‌گردد. همچنين ‌«وجدان كاري» نيرويي است كه فرد را متعهد مي¬كند يك سلسله رفتارهاي معطوف به هدف را در سازمان انجام دهد و نيز افكار و سليقه¬هاي متفاوت را براي شكل¬دهي يك رفتار سازنده هم‌گرا سازد.

عوامل مؤثر بر وجدان كاري

عوامل متعددي در ايجاد و تقويت وجدان كاري مؤثرند. برخي از اين عوامل عبارتند از:

- عوامل فرهنگي – اجتماعي؛ منظور از این عوامل ، نقش جامعه و فرهنگ يك كشور در شكل‌گيري وجدان كاري افراد است.
- عوامل فردي – شخصيتي؛ منظور از این عوامل، نقش استعداد، توانمندي¬ها و مهارت¬هاي فرد در شكل‌گيري وجدان كاري است.
- عوامل خانوادگي و تربيتي؛ منظور از این عوامل در وجدان كاري، نقش خانواده و والدين در شكل‌گيري وجدان كاري افراد است (لياقت‌دار و همكاران، 1390، ص 40).

پژوهش‌ها نشان مي‌دهد كه وجدان كاري تنها هنگامي منجر به عملكرد بالا مي¬شود كه جوّ روان‌شناختي و سازماني مثبت باشد.به گفتة محققان، علاوه بر اين، عوامل انگيزشي نيز بر گسترش وجدان كاري مؤثر‌ند.

رفتار شهروندي سازماني

رفتار شهروندي سازماني بايد يك نوع رفتار داوطلبانه و اختياري باشد، نه يك وظيفة از پيش تعيين‌شده و نه بخشي از وظايف رسمي فرد؛ و يك نوع رفتاري است فراتر از آنچه سازمان به طور رسمي براي كاركنان تجويز كرده كه براي موفقيت سازمان و عملكرد سازمان مهم است.