تبيین:مقاله (ظرفيت‌هاي تربيت ولايي ـ جهادي؛ زمينه‌ساز برپايي تمدن اسلامي) نوشته سیداحمد رهنمایی⁽¹⁾، که دردو فصلنامه علمی پژوهشی (معرفت سیاسی) انتشار يافته بود توسط پايگاه اطلاع رساني تبيين، تلخيص و در اختيار خوانندگان قرار داده شده است، كاربران جهت دریافت اصل مقاله مي‌توانند اینجا کلیک کنند.

 

چكيده

سؤال اساسي اين است که تربيت ولايي ـ جهادي، از چه ظرفيت‌هايي در دو سطح ملي و فراملي، براي برپايي تمدن جهاني برخوردار مي‌باشد؟ در اين ميان، اشاره به دستاوردهاي انقلاب اسلامي در داخل کشور، منطقه و شرق و غرب، به مثابة بخشي از ظرفيت‌هاي تربيت ولايي ـ جهادي كافي است تا نشان آشکاري از قابليت‌ها و شايستگي‌ها و جلوه‌هاي اين نوع تربيت، براي ايفاي نقش در عرصة بين الملل و تحقق تمدن جهاني به دست دهد.

مقدمه
آنچه بيش از هر عاملي ديگر، توجه به اين بحث را پر رنگ‌تر مي‌سازد و انگيزه را براي طرح چنين بحثي تقويت مي‌بخشد، رهنمودهاي امام راحل و مقام معظم رهبري)ره) و تأکيد ايشان بر برخورداري از روحية جهادي و مبارزاتي، به ويژه در برابر مستکبران جهان و نجات مستضعفان و حمايت از آزادي‌خواهان، همچنين رهنمودهاي اين دو بزرگوار براي انقلابي ماندن و انقلابي زيستن و انقلابي عمل كردن و جهاد در همة ابعاد و موقعيت‌ها است.

به علاوه، توجه به دستاوردها و اهداف بلند و جهاني انقلاب اسلامي، نشان مي‌دهد كه جوهرة انقلاب اسلامي، حقيقتي جز تربيت ولايي ـ جهادي ندارد.

پيروي مردم ولايت¬مدار از امام راحل(ره) در پيروزي انقلاب اسلامي و ايثارگري¬هاي آنان طي هشت سال دفاع مقدس و امروز گوش به فرمان مقام معظم رهبري  در مسير تداوم راه امام و انقلاب و پس از اين، در زمينه‌سازي براي عصر ظهور، همه شواهدي از تربيت ولايي ـ جهادي را به تصوير مي‌كشانند.

رابطة تربيت و تمدن

بايد به وجود رابطة مابين تربيت و تمدن و پيرو آن همبستگي ميان تربيت ولايي ـ جهادي، با تمدن اسلامي اذعان نمود. رابطة مزبور را مي‌توان در تحولات مربوط به سه مقولة زير تنظيم كرد و مورد بررسي قرار داد:

1. رابطة هم‌افزايي تربيت و تمدن، در تحولات مربوط به عرصه‌هاي مختلف علمي، معنوي، فرهنگي، هنري، سياسي، حقوقي، اقتصادي، و...؛
2. رابطة وجودشناختي تربيت و تمدن، در تحولات مربوط به ساحت‌هاي گوناگون مباني، اصول، اهداف، روشمندي، عوامل، موانع، الزامات و ملزومات و...؛
3. رابطة انسان‌شناختي تربيت و تمدن، در تحولات مربوط به سطوح مختلف شخصي، گروهي، فردي، اجتماعي، قومي، ملي، بين‌المللي و...؛
ايجاد چنين بستر و بهره‌برداري از چنين رابطه‌هايي در توان هر كسي نيست. تحقق اين امر، رسالت بزرگي است كه انجام آن بيش از همه، بر دوش مراكز علمي كشور و فرهيختگان حوزوي و دانشگاهي گذاشته شده است.

شاخص‌هاي تربيت ولايي ـ جهادي

آن سنخ از تربيتْ، به نوعي تربيت ولايي ـ جهادي ناميده مي‌شود که بر محور ولايت ولي امر، به مفهوم خاص کلمه مشتمل بر پذيرش ولايت الله، ولايت معصومان(علیهم السلام) و ولايت فقيه استوار گردد و متربي را در راستاي تحقق منويات و مقاصد الهي صاحبان ولايت، به مجاهدت‌هاي پيگيرانه مبتني بر ولاي محبت و ولاي تبعيت فراخواند.

براي دريافت و برداشت بهتري از تربيت ولايي ـ جهادي، شاخص‌هاي برجستة دوازده‌گانة ويژه در اين عرصه قابل توجه است:
1. هماهنگي با فطرت بشري
انسان تربيت يافته به تربيت ولايي ـ جهادي، نيل به كمال و سعادت را در همراهي با وليّ امر و وفاداري نسبت به فرمان او مي¬داند و در حد توان تا آخرين درجة ايثار از هيچ مجاهدتي دريغ نمي¬ورزد
2. هم‌سويي با منويات و آرمان‌هاي وليّ امر
تحقق خواسته‌هاي وليّ امر براي چنين فردي، از هر چيزي مهمتر و حياتي‌تر و بر هر امري پيشه‌تر است.
3. بصيرت‌افزايي انقلابي و حماسي
تربيت ولايي در پرتو نورانيت برگرفته از رهنمودهاي وليّ امر، همواره روشنگر راه متربياني است که در شرف تربيت يافتن به تربيت ولايي ـ جهادي هستند.
4. سازگاري با گرايش انسان به سعادت
انسان هر اندازه که بر دانشش افزون‌تر مي‌شود، بر لزوم پيروي از عالي‌ترين مقام هدايت‌گر، يعني همان وليّ امر كه با هدايتش او را به سعادت مي‌رساند، بيشتر تأكيد مي‌كند.
5. التزام فداكارانه و مخلصانه به باورها و ارزش‌هاي الهي
6. اشراف بر ساحت‌هاي گوناگون زندگي انساني
روح ولايت‌مداري در وجود تربيت يافتگان به تربيت ولايي ـ جهادي در يک کلام از دنيوي گرفته تا اخروي اشراف داشته.
7. برخورداري از ساز و كار لازم براي پيشرفت به سوي كمال انساني
يکي از ويژگي‌ها و برجستگي‌‌هاي تربيت ولايي ـ جهادي، سرشار بودن اين نظام از محتواي غني و کامل و کافي براي رساندن بشر به كمال اوست.
8. هم‌گرايي با شايستگان
تربيت ولايي ـ جهادي، وجود تربيت يافتگان را سرشار از روح هم‌گرايي و همراهي با شايستگان ساخته.
9. واگرايي نسبت به مفسدان و مفاسد
فساد به هر قسمي و مفسد از هر قشري، مورد تبري و بيزاري وليّ امر و تربيت يافتگان به تربيت ولايي ـ جهادي است.
10. زمينه‌سازي براي عصر ظهور
زمينه‌سازان عصر ظهور، همه از زمرة تربيت يافتگان مکتب جهاد و ولايتند.
11. اميدواري نسبت به تحقق وعدة الهي در امامت صالحان و گسترش عدالت جهاني
12. سير چهارگانه از خدا به سوي خدا به کمک خدا و براي خدا
نور اين سير، بر همة ابعاد زندگي و از جمله بر يازده بند بالا کاملاً پرتو افشاني مي‌کند و به همة اين امور، روح و روحانيت مي‌بخشد.

ظرفيت‌هاي تربيت ولايي ـ جهادي

تربيت ولايي ـ جهادي انسان، به اندازة آثار خود، ظرفيت‌هاي گوناگوني را در نهاد وي ايجاد مي‌کند.
اين حركت‌هاي ناب، مي‌توانند سرانجام زمينه‌ساز ظهور امام زمان(عج) و برپايي دولت کريمة حق و استقرار و گسترش تمدن بزرگ اسلامي باشند.
ظرفيت معنوي تربيت ولايي ـ جهادي

خط سير تربيت ولايي ـ جهادي از منظر اسلام، به گونه‌اي است كه به انسان ولايت‌مدار جهادگر توصيه مي‌شود كه بيش ازهمه نسبت به كسب مقام جهاد النفس؛ مقام مبارزه با هواهاي نفساني، به مثابة جهاد اکبر اهتمام ورزد

ظرفيت اعتقادي تربيت ولايي ـ جهادي

باورداشت نسبت به مقام ولايت و لزوم پيروي از پيامبر و اولي الامر مسلمين و اقدامات جهادي، براي تحقق منويات آن بزرگوران، همه از جمله اموري است كه به تربيت ولايي ـ جهادي ظرفيت ويژه‌اي مي‌بخشد .

ظرفيت حقوقي تربيت ولايي ـ جهادي

تربيت ولايي ـ جهادي، ايجاب مي‌كند كه ولايت‌مداران جهادگر تحقق حقوق فردي و اجتماعي و دنيوي و اخروي افراد و جوامع بشري، را از جمله مهم‌ترين رسالت‌هاي الهي ـ انساني خود بدانند و بر انجام آن كوشا باشند.

ظرفيت فرهنگي تربيت ولايي ـ جهادي

فرهنگ اسلامي، در واقع بيان همان باورها و ارزش‌هاي اصيل اسلامي است كه به صورت هنجارهاي مهم نظري و رفتاري ظهور و بروز مي‌يابند و در روند تربيت ولايي ـ جهادي، به طور ويژه مورد توجه قرار مي‌گيرند. در نتيجه، ظرفيت لازم را براي برپايي تمدن جهاني اسلام احراز مي‌دارند.

ظرفيت اجتماعي تربيت ولايي ـ جهادي

نظام تربيتي اسلام، در عين حال كه به امور فردي توجه ويژه‌اي دارد، هيچ‌گاه از توجه به امور اجتماعي غافل نمي‌ماند، بلكه در شرايطي حتي نسبت به برخي از امور و شئون اجتماعي همچون حكومت و حاكميت سياسي ـ مدني، حساسيت بيشتري نشان مي‌دهد.
رسيدگي به امور اجتماعي و تأمين حقوق عمومي جامعه، از طريق تربيت ولايي ـ جهادي، به شرط اهتمام به حفظ لوازم و معيارهاي آن، ميسرتر خواهد بود.

ظرفيت سياسي ـ بين‌المللي تربيت ولايي ـ جهادي

نظر به اينكه عنوان ولايي ـ جهادي در فرهنگ و ادبيات و نظام سياسي مورد نظر اسلام، از جايگاه والا و خاصي برخوردار است، به ظرفيت سياسي اين دو واژه بيشتر توجه مي‌شود تا به ساير ظرفيت‌ها. اصولاً حكومت اسلامي هنگامي توجيه‌پذير و قابل اجراست كه در آن جايگاه و مقام ولايت و ولي امر مسلمين، به ويژه با روحية انقلابي و جهادي محرز و محفوظ باشد. جلوه‌هاي بارز ظرفيت‌هاي تربيت ولايي ـ جهادي

براي رعايت اختصار، اين جلوه‌ها را مي‌توان در چهار ناحيه به شرح زير ارايه كرد:
1. حفظ و ثبات استقلال کشور و ملت ايران
در پرتو انقلاب اسلامي، به مدد تربيت ولايي ـ جهادي ميهن و ملت ما از اين شاخص مهم و حياتي برخوردار گرديد و از شر وابستگي به دول استعمارگر رهايي يافت.
2. ايجاد تحول در منطقه و جهان اسلام
انقلاب اسلامي ايران زمينه‌هاي عزت اسلامي و شكست ابهت صهيونيسم در منطقه و فروريختن هيمنة غرب استكباري را فراهم ساخت و همراه با بصيرت افزايي، روح خودباوري را در جوامع اسلامي تقويت كرد. همة اين امور، به پشتوانة تربيت ولايي ـ جهادي مردم و مسئولان انقلابي تحقق يافته است.
3. تربيت ولايي ـ جهادي و مقاوم‌سازي فضاي سياسي شرق در برابر غرب
جهان شرق، به ويژه قدرت‌هاي شرقي متأثر از پيروزي انقلاب اسلامي، به فرصت مناسبي براي بازسازي موقعيت سياسي خود در سطح جهاني و در رويارويي با سياست‌هاي استکباري ـ استعماري غرب دست يافتند. به علاوه، پيروزي انقلاب اسلامي معادلات جهاني را در تصاحب دو ابرقدرت غربي و شرقي به‌هم زد.
4. تربيت ولايي ـ جهادي و رويارويي با بلوک استعماري غرب
با پيروزي انقلاب اسلامي، امواج متصاعد از انقلاب به سرعت فضاي حاکم بر غرب را در بسياري از عرصه‌ها و بيش از همه، در عرصة سياست درنورديد. پيام انقلاب اسلامي به گوش سردمداران غرب رسيد. آنان را متوجه حرکت سهمگيني ساخت که به تازگي از ايران آغاز شده بود و رفته رفته داشت جهان را به واکنش مثبت و منفي وامي‌داشت.

سياست‌مداران غربي از روي درماندگي، ترفندي جز مبارزة بي‌امان با انقلاب اسلامي براي جلوگيري از گسترش جهاني پيام اسلام ناب به كار نبستند. اما به رغم تلاش‌هاي بيهوده‌اي که غرب در مبارزه با انقلاب اسلامي متحمل شد، اين انقلاب تا كنون نويدبخش وجدان‌هاي بيدار در شرق و غرب جهان بوده است.

تربيت ولايي ـ جهادي، نقطة آغازين و بينابين و فرجامين انقلاب عظيم فرهنگي، برخاسته از متن اسلام ناب و قدرت نرم انقلاب اسلامي است که شرايط جهاني را براي ورود بشريت به عصر نويني از تمدن با ساختار و محتواي اسلامي مهيا مي‌گرداند؛ عصري که نويد فجر و پيروزي اسلام در سراسر جهان خواهد بود و با عنايت و مشيت و ارادة الهي، به ظهور دولت کريمة امام زمان(عج) خواهد انجاميد.

لوازم تجلي تمدن اسلامي در سطح جهان

تربيت ولايي، به مثابة تربيتي كه همراه با رحمانيت و لطف و نظارت ربوبي، تحت إشراف الهي ولي امر مسلمين و از طريق وي با مديريت و تدبير مربيان شايسته و خودساخته، انجام مي‌پذيرد، داراي ويژگي‌هايي است که از ميان آنها، مي‌توان به جهاد در راه خداوند و تحقق آرمان‌هاي الهي اشاره كرد؛ جهادي كه از مرحلة جهاد النفس آغاز مي‌شود و با ايجاد تحول اساسي در ابعاد گوناگون وجودي انسان، تا مرحلة حق الجهاد پيش مي‌رود.

تمدن در سنجش وحي، فطرت و خرد ناب، بايد از پشتوانة غني علمي و فرهنگي برخوردار بوده، همواره با حرکتي پيشرونده و نگاهي به جلو، و با کسب اعتبار لازم نشان از هوشمندي، شايستگي، توانمندي و خلاقيت جوامع هم‌گراي تمدن‌آفرين داشته باشد.

تمدن اسلامي، به وصفي که بيان گرديد، داراي جلوه‌هاي ويژه‌اي چون مجتمع‌هاي شهري به هم پيوسته با روابط شهري و نظامنامة شهروندي مرتب و مناسب و پيشرو، هم‌زيستي مسالمت‌آميز شهروندان در راستاي رفع نياز يكديگر به يُمن پاسداشت ارزش‌هاي والاي الهي و انساني در ارتباط با همديگر و غناي علمي و فرهنگي مي‌باشد.

تمدن اسلامي، به مثابة تمدني راستين‌، با ساز و کار خود در مبارزة با جهل و ظلم و فراهم‌سازي زمينة سعادت دو جهاني بشر، در سطح جهان شكل خواهد پذيرفت. انسان در ساية تمدن اسلامي است كه مي‌تواند «زندگي خوبي داشته باشد، زندگي عزتمندي داشته باشد. انسان عزيز، انسان داراي قدرت، داراي اراده، داراي ابتکار، داراي سازندگي جهان طبيعت. تمدن اسلامي يعني اين. هدف نظام جمهوري اسلامي و آرمان نظام جمهوري اسلامي اين است»

‌نتيجه‌گيري

در فرهنگ و تمدن حقيقي بشر، يعني فرهنگ و تمدني که از مباني راسخ و اصول پايدار برخوردار است و سلسلة باورها و ارزش‌هاي مورد قبول آن همه متين و تخلف ناپذيرند، با تکيه بر قدرت نرمي چون تربيت ولايي ـ جهادي، مي‌توان نسبت به تأمين سعادت بشر در دنيا و آخرت اميد بست.
مجموعه باورها و ارزش‌هاي برگرفته از ناحية تربيت ولايي ـ جهادي، با حفظ شرايط و اقتضائات به منزلة خميرماية تمدن جهاني اسلام، در تأسيس چنين تمدني سهم بسزايي دارند.
 

---

1. دانشيار گروه علوم تربيتي مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني