خمس؛ یکی از فرایض دینی است که به هر فرد مکلف که دارای منبع درآمدی است و سود مضاف بر خرج دارد تعلق می گیرد.‬

.به گزارش خبرنگار«خبرنامه دانشجویان ایران»؛ همین چند وقت پیش بود خبری در رسانه ها منتشر شد که دانشجویانی که قصد رفتن به حج عمره داشتند و برای خرید لباس احرام اقدام می کردند مغازه داران از آنها مبلغی را به عنوان خمس لباس دریافت می کردند.

این نکته خود بیانگر این مسئله بود که جامعه دانشگاهی ما تا این اندازه نسبت به مسئله مهمی چون خمس بی اطلاع هستند.

در صورتی که به رساله مراجعه کنید در تعریف خمس آمده است: " هرگاه انسان از تجارت یا صنعت یا کسب های دیگر مالی را به دست آورد، چنانچه از مخارج سال خود و خانواده اش زیاد بیاید باید خمس آن یعنی یک پنجم آن را بپردازد."

لذا خیلی از مراجع توصیه می کنند که می بایست هر خانواده ای برای خود سال خمسی در نظر بگیرد و بعد از سال اموال خود را محاسبه کرده و خمس آن را به دفتر مرجع خود بپردازد.

به تازگی نرم افزاری طراحی شده است که می توان به راحتی خمس اموال را توسط آن محاسبه کرد.

حجت الاسلام جواد اسماعيلي، امام جمعه موقت بوشهر در این‌باره گفت: اداره نرم افزارهاي ديني يکي از ادارات زير مجموعه معاونت تبليغ و آموزش‌هاي کاربردي حوزه علميه است.

وي ادامه داد: نرم افزار محاسبه‌گر خمس که در حال بارگذاري اطلاعات است حاوي فتواهاي مراجع تقليد با محوريت احکام خمس است.

وي با اشاره به هدف تهيه اين نرم افزار افزود: نرم‌افزار محاسبه‌گر خمس با هدف جمع آوري و ارائه اطلاعات مورد نياز مبلغان در خصوص خمس تهيه و در سال جاري به مخاطبان ارائه مي شود.

اما در این میان سوال اساسی این جاست که اصلا این خمس چیست و چه موارد مصرفی دارد؟

قرآن کریم دربارۀ خمس می‏فرماید: «واعلموا أنما غنمتم من شيءفأن لله خمسه و للرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السبیل... » (سورۀ انفال، آیۀ41)

«بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا و برای پیامبر و برای نزدیکان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه، از بنی هاشم است.»

در این آیه به صراحت می‏فرماید: آنچه از اموال به صورت غنیمت به دست آوردید، یک پنجم آن را برای خدا و رسول و نزدیکان آن حضرت اختصاص دهید.

از طرفی امام صادق فرمود: "خداى كه جز او معبودى نيست از آنجا كه خوردن صدقه را بر ما حرام كرده حكم خمس را براى ما نازل فرمود، بنابراين صدقه بر ما حرام است و خمس تكليفى است كه خداي تعالى آنرا بنفع ما بر مسلمانان واجب كرده و چون جنبه احترام دارد خوردنش براى ما حلال است ."

و نيز از آن حضرت روايت شده كه فرمود: "اين عذر از هيچ بنده خدائى پذيرفته نيست كه از خمس چيزى را خريدارى كند و هنگامى كه از او بازخواست مى شود بگويد، پروردگارا من آن كالا را با پول خودم خريدارى كرده ام مگر آنكه قبلا از اهل خمس اجازه گرفته باشد."

و از امام باقر عليه السلام روايت شده كه فرمود: "براى هيچكس حلال نيست با مالى كه خمس در آن هست چيزى خريدارى كند مگر بعد از آنكه حق ما را به ما رسانده باشد)و گفتار در خمس از چند جهت است."

با تمام این احادیث و روایات موضوعی که به عنوان شبهه برخی بیان می کنند آن است که با توجه به اینکه قرآن در بیان احکام به کلیات اکتفا کرده و می بایست برای درک بهتر احکام به سنت رسول الله مراجع کنیم در نگاه به سیره ایشان می بینیم که رسول اکرم در زمان حکومتشان گروهی را برای گرفتن زکات مامور کرده بودند اما اگر خمس هم واجب بود بر همه ایشان می بایست این اقدام را برای خمس نیز انجام می دادند.

در ابتدا که به این شبهه می نگریم به نظر منطقی می آید اما نکته‌ای که در این میان است که نباید از آن غفلت شد :

اولاً: احکام اسلامی به تدریج بیان شده است و طوری نبوده که یک سال تمام احکام یک دفعه تشریع شود. گاهی برخی از احکام در عصر رسالت تشریع شده، اما گستردگی آن محدود به آن زمان نبوده، از این‏رو در ابتدای نزول آیۀ خمس، اصل آن بر هر غنیمتی تشریع شده، اما اخذ خمس از جانب پیامبر صلی الله علیه و آله به خاطر مصالحی در اموال و درآمدها عملی نمی‏شده است.

دلیل بر این مطلب وجود روایاتی است که پاره‏ای از احکام در زمان امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف زمینۀ عمل آن پدید می‏آید.

ثانیاً: زکات با خمس تفاوت دارد؛ زیرا مالک زکات فقرا هستند و یا این که باید در مصالح مسلمانان صرف شود، از این‏رو رسول خدا صلی الله علیه و آله وظیفه داشتند آن را اخذ کنند. لذا در قرآن می‏فرماید:

(خذ من أموالهم صدقه). بدین جهت آن حضرت افرادی را مأمور جمع‏آوری زکات نمودند؛ اما خمس حقی است که منحصر است برای آن حضرت و نزدیکانشان و مانند ملک شخصی آن حضرت می‏ماند. نه مانند زکات که از مسائل عمومی مسلمانان است. از این‏رو پیامبر صلی الله علیه و آله دستور جمع‏آوری آن را صادر نفرموده‏اند، بلکه تنها به تبلیغ آن پرداختند. چنان که مقام و موقعیت آن حضرت همین را اقتضا می‏کرد.

پس اگر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله افرادی را برای جمع‏آوری خمس مأمور نکردند، دلیل بر واجب نبودن آن نیست.

ثالثاً: مواردی وجود داشته که خمس بر آن واجب شده، اما حضرت کسی را برای جمع‏آوری نفرستاده است. مانند: گنج‏هایی که به وسیلۀ مسلمانان به دست می‏آمده است.

رابعاً: از نظر شیعه و اهل سنت ثابت است که زکات بر بنی‏هاشم (سادات) حرام است و در برخی روایات آمده است که خداوند در برابر زکات، خمس را برای بنی‏هاشم و اکرام آنان قرار داده است. بنابراین اگر خمس را منحصر در غنائم جنگی بدانیم، دربارۀ اکرام بنی‏هاشم با مشکلاتی روبرو خواهیم شد؛ زیرا جنگ در همۀ زمان‏ها به خاطر تسلط کفار یا به خاطر گسترش اسلام وجود ندارد. از این‏رو فقرای بنی‏هاشم چگونه زندگی خود را تأمین نمایند. بنابراین از راه فلسفۀ خمس می‏توانیم به دست بیاوریم که خمس باید در اموالی غیر از غنائم جنگی وجود داشته باشد.

اما در آخر به موارد مصرف خمس بپردازیم خمس به شش قسمت تقیسم مى شود، سهمى براى خدایتعالى است ، سهمى دیگر از آن رسول خدا است ، و سهمى از آن امام علیه السلام است که این سه سهم دراین اعصار متعلق بصاحب الامر ارواحناله الفداء وعجل الله تعالى فرجه مى باشد، و سه سهم دیگر از آن ایتام و راه ماندگان و مساکین از سادات است (سادات یعنى کسانیکه از طرف پدر پشت به پشت منتهى شوند بجناب عبدالمطلب ).

بنابراین مساکین و ایتام و راه ماندگانى که مادرشان سید است و از طرف مادر منتهى به آن جناب مى شوند خمس ‍ برایشان حلال نیست و در مقابل صدقه که براى سادات حرام است براى آنان حلال است.