مجموعه کتابخانه وزیری، کتابخانه‌ای وزین در قلب بافت تاریخی شهر یزد است که می‌توان آن را به خاطر حفظ آثار نفیس و ارزشمند، همانند صندوقچه‌ای برای حفظ فرهنگ و قدمت این دیار کهن دانست.

کتابخانه وزیری یزد که در سال ۱۳۳۴ شمسی تاسیس شده دارای ۲۵۰ هزار نسخه کتاب چاپی، پنج هزار و ۵۰۰ نسخه کتاب خطی، شش هزار و ۲۵۰ نسخه کتاب چاپ سنگی و حدود ۱۰۰ هزار سند تاریخی مرتبط با یزد است.

«منوچهر آرسته» مسئول مخزن خطی و چاپ سنگی کتابخانه وزیری در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص تاریخچه تاسیس این کتابخانه‌ی وزین، می‌گوید: کتابخانه وزیری یزد در سال ۱۳۳۴ شمسی در مجاورت مسجد جامع کبیر یزد با یک‌هزار و ۶۰۰ جلد کتاب خطی و چاپی راه‌اندازی شد.

وی ضمن بیان این که با افزایش کتاب‎های خطی و چاپی در سال ۱۳۴۴، ساختمانی با زیربنای ۶۰۰ مترمربع، ایجاد و کتابخانه به آنجا منتقل شد، ادامه می‌دهد: در سال ۱۳۴۸ ساختمانی دیگر خریداری و کتب خطی به آنجا منتقل شد.

آرسته با بیان این که کتابخانه وزیری در تاریخ ۱۲ تیر سال ۱۳۴۸ با ۳۳۰۰ نسخه کتاب خطی و ۱۷ هزار و ۹۶۷ نسخه کتاب چاپی، وقف بر آستان قدس رضوی شد، به توسعه چشمگیر ایتن کتابخانه و موزه‌ی آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره و اظهار می‌کند: در مرداد ۱۳۸۸ فضای این کتابخانه بیش از ۱۰ برابر گسترش یافت و به شش هزار و ۳۰۰ متر مربع رسید.

وی بیان می‌کند: این کتابخانه پنج هزار و ۴۷۷ نسخه کتاب خطی در موضوعات فقه، کلام، ادبیات، تاریخ، جغرافیا،  پزشکی، صرف، نحو، اخلاق، عرفان، ریاضیات، حدیث، تفسیر، اصول، نجوم و غیره دارد.

به گفته وی، در این کتابخانه شش هزار و ۲۴۹ نسخه کتاب چاپ سنگی نیز در موضوعات فقه، کلام، ادبیات، تاریخ، جغرافیا، فلسفه، منطق، پزشکی، صرف، نحو، اخلاق، عرفان، ریاضیات، حدیث، تفسیر، اصول، نجوم، فیزیک، شیمی، خطاطی، کشاورزی و غیره وجود دارد.

آرسته اضافه می‌کند: این کتابخانه بیش از ۸۰ هزار سند تاریخی ارزشمند، آثار و نفایس موزه‎ای را در گنجینه خود گردآوری و در اختیار مراجعان و اعضای خود قرار داده است.

وی در خصوص نسخ خطی و چاپ سنگی این کتابخانه عنوان می‌کند: بخش اعظمی از کتاب‌های خطی و چاپ سنگی کتابخانه توسط واقفان ارجمندی چون آیت‌الله سید محمدعلی علاقبند، آیت‌الله محمود فرساد، شیخ مصطفی علمیه، شیخ محمدجواد علمیه، شیخ احمد شریعت عقدایی، شیخ عباس طواری، شیخ محمد طاهری، شیخ مهدی طاهری، میرسیدعلی مدرس یزدی، میرزاعلی شریعتی ساروی، دکتر سید احمد معتمد ریاضی، استاد محمدحسین جعفری، محمدعلی زاهدی، غلامحسین صالح زاده، میرزا سید علی افصح زاده، میرزا محمود شیخی زاده، میرزا تقی رسولیان، اخوان مصلایی، سید اسماعیل شاکر  و غیره به کتابخانه وقف و اهدا شده است.

وی کهن‌ترین نسخه‌ی تاریخ‌دار کتابخانه وزیری یزد را رساله قشیریه به زبان عربی ذکر کرده و می‌گوید: کتابت این نسخه در ۵۴۴ قمری، به خط نسخ و توسط ابونصر هلال معروف به کاتب ابن ابی الحجاج بن ابی الحسین رکانی انجام شده است.

آرسته ضمن اشاره به این که تاریخ کتابت این کتاب جمعه ۲۱ ذی الحجه ۵۴۴ قمری بوده است، ادامه می‌دهد: عناوین به مشکی درشت نوشته و تصحیح شده و در برخی برگ‌ها نیز امضای بلاغ دیده می‌شود. در برگ پایانی نیز صورت سماعی که بر نسخه اصل بوده، نقل شده است.

کتابخانه وزیری؛ گنجینه‌ای گرانبها در قلب بافت تاریخی یزد

مسئول مخزن خطی و چاپ سنگی کتابخانه وزیری، «نزهة الانفس و روضة المجلس» نوشته ابوسعید محمّدبن علیّ بن عبدالله العراقی معروف به «ابن حمدان» را از دیگر نسخ نفیس این گنجینه می‌خواند و می‌گوید: این کتاب که در زمینه ادبیات، تاریخ و نقد امثال عربی است، در سال ۵۹۰ قمری یعنی ۲۹ سال پس از درگذشت نویسنده، کتابت شده است.

آرسته اظهار می‌کند: مجموعه نامه‌ها، یادداشت‌ها و دست نوشته‌های بسیاری از علما و مراجع و دانشمندان اسلامی نیز در این کتابخانه نگهداری می‌شود.

وی همچنین یادآور می‌شود؛ در این مجموعه، دست خط ۳۶۰ نفر از بزرگان اسلامی از جمله آیات عظام و کرام سید ابوالحسن اصفهانی، سیدمحمّدکاظم طباطبایی یزدی، حاج آقاحسین بروجردی، سیدعبدالله شیرازی، سیدشهاب الدین مرعشی نجفی، سید محمّدرضا گلپایگانی و امام خمینی(ره) دیده می‌شود که اتفاقاً کهن‌ترین دست نوشته امام خمینی به تاریخ ۱۱ جمادی الاول ۱۳۶۳ قمری نیز در این مجموعه وجود دارد.

آرسته تصریح کرد: بیش از ۲۰۰ جلد قرآن خطی در کتابخانه وزیری یزد وجود دارد که قدیمی‌ترین قرآن این مجموعه، قرآنی به خط «جلال جعفری» است که در سال ۷۱۲ هجری قمری کتابت شده است.

مسئول مخزن خطی و چاپ سنگی کتابخانه وزیری گفت: در سال ۱۴۰۲ سه نسخه خطی، ۲۵ تابلو خوشنویسی، فرش، صندلی و عمامه مرحوم وزیری، موسس و واقف کتابخانه به کتابخانه وقف و اهدا شده است.

وی ضمن دعوت از جامعه فرهنگ‌دوست به چنین اقداماتی ماندگار، گفت: چه نیکو است که با وقف و اهدای نسخ خطی و اسناد مشتمل بر  انواع مکاتبات و نامه‌های شخصی و اداری، مصالحه‌نامه، مبایعه‌نامه، قباله‌نامه ازدواج، فرمان، اسناد سیاسی، تجاری، فرهنگی، خاندانی، اوراق، مراسلات، دفاتر و پرونده‌ها، عکس، نقشه، فیلم، میکروفیلم، نوارهای ضبط صوت، صفحات گرامافون، نگاتیو، زینگ و اسلاید به گنجینه کتابخانه و موزه وزیری که وابسته به آستان قدس رضوی است، در حفظ و مانایی میراث تاریخی این مرز و بوم سهیم باشیم.

آرسته با اشاره به این که اسناد و مواریث مکتوب و غیرمکتوب، تجلی بخش هویت و اصالت تاریخی است که ارزش‌های دینی و ملی در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، زبانی و غیره را در بردارد و به نوعی آیینه تمام نمای هویت ملی و محلی محسوب می‌شود، گفت: کتابخانه وزیری امکانات ترمیم و مرمت نسخ خطی و  اسناد را فراهم کرده است تا اقدامات حفاظتی لازم را روی اسناد انجام داده و این اوراق با ارزش را به بهترین شکل ممکن برای نسل‌های آینده حفظ و نگهداری کند.

وی در ادامه اظهار کرد: یقیناً اسناد اهدایی و وقفی مردم و خاندان‌های با اصالت و فرهنگ دوست که حاوی اطلاعات تاریخی ارزنده است، می‌تواند زمینه پژوهش‌های اسنادی را برای محققان و مورخان و کارشناسان فراهم کند.

آرسته گفت: به پاس قدردانی از همت والای مردم که با معرفت و عشق به فرهنگ و تمدن کهن این مرزو بوم، نام خود را در این گنجینه‌ی جاویدان ثبت می‌کنند، اسناد اهدا شده همواره به نام اهداکننده و اجدادش در گنجینه کتابخانه و موزه وزیری یزد حفظ و نگهداری می‌شود و در راستای اشاعه فرهنگ و تمدن غنی ایران زمین، مورد استفاده آیندگان قرار خواهد گرفت.

مسئول مخزن اسناد خطی و چاپ سنگی کتابخانه وزیری در پایان گفت: بسیاری از اسناد تاریخی، اشیای موزه‍‌ای و کتاب‌های خطی که فرهنگ دوستان یزدی از ابتدای قرن پیش به کتابخانه وزیری اهدا کرده‌اند هنوز به نام خودشان در موزه مردم شناسی یا گنجینه اسناد و نسخ خطی نگهداری و عرضه می‌شود.

آرسته در پایان نیز متذکر شد: به پاس احساس مسئولیت ملی و تقدیر از این حرکت ارزشمند تاریخی، تسهیلاتی خاصی نیز برای اهداگران و واقفان در نظر گرفته شده است که در هر زمان، خود و خاندانشان می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.