تلخيص مقاله اهميت و جايگاه محبت (2)

جايگاه خداجويان و دوستان خالص خدا
مرتبه‏ اى از محبت به خداوند كه لازمه ايمان است وقابل انفكاك از ايمان به خدا نيست، واجب است.همچنين مرتبه‏ اى از محبت به خداوند كه انسان را به انجام واجبات و ترك محرمات وامى‏ دارد، لااقل به عنوان مقدمه واجب لازم و واجب مى ‏باشد. اما سايرمراتب محبت به خداوند مستحب و داراى فضيلت‏ اند. درمناجات‏ المريدين مراتب قرب الهى و محبت به معبود ترسيم گشته است كه آن مراتب عالى از محبت الهى قابل مقايسه با مقامات دنيوى نيست. در اين ارتباط در حديث قدسى آمده است كه خداوندخطاب به حضرت داوود فرمود: اى داوود... در برابر شاگردان خودمتواضع و فروتن باش و به كسانى كه اراده خداكرده‏ اند (و مى‏ خواهند به مقام قرب الهى دست يابند) سخت‏گيرى مكن. اگر اهل محبت من مى‏ دانستند كه خداجويان و اراده‏ كنندگان خدا چه منزلتى در پيشگاه من دارند، خاك پاى آنها مى‏شدند تا بر روى آنها راه بروند.
     دو نكته در اين حديث قدسى وجود دارد:
     1. «مريدين» در اصطلاح روايات و ساير آموزه‏هاى دينى كسانى هستند كه اراده قرب الهى را دارند
     2. تعبير«خاك پاى آنها مى‏ شوند تا بر روى آنها راه بروند» كه بسيار رسا و بلند است، در هيچ روايت ديگرى مشاهده نشده است. اين بيان حاكى از عظمت و عنايت خداوند به كسانى است كه اراده حركت به‏ سوى او را دارند و درصددند كه به قرب الهى نايل گردند.
همچنين در روايتى از امام صادق عليه‏ السلام نقل شده كه حضرت فرمودند: «محبت خدا چون روشنى بخشيد به باطن بنده، آن را از هر چيزى كه آن بنده را به خود مشغول كند و از ياد غيرخدا خالى گرداند، چه آنكه هر ذكرى جز ذكر و ياد خدا ظلمت و تاريكى است و محب از جهت باطن خالص‏ ترين مردم است و در گفتار راست‏گوترين آنان و در عمل به عهد و پيمان باوفاترين آنهاست. همچنين از لحاظ رفتار و عمل پاك‏ترين آنهاست و باصفاترين مردم باشد از نظر توجه و ذكر پروردگار و كامل‏ترين مردم است از جهت بندگى و عبادت. ملائكه آسمان هنگام مناجات او خوشحالى مى‏ كنند و به ديدن و مشاهده او به خود مى‏ بالند و افتخار مى‏ كنند. خداوند به‏ واسطه او شهرها را آباد مى‏ كند و به جهت رحمتى كه به او دارد بلا را از مردم دور مى ‏سازد. پس اگر مردم مى‏ دانستند كه او چه مقام و منزلتى در نزد خدا دارد، براى تقرب به خدا وسيله ديگرى جز خاك پاى او را انتخاب نمى‏ كردند.»
آثار و نشانه‏ هاى دوستى خدا
در برخى از روايات به آثار اين مرتبه از محبت الهى اشاره شده است؛ از جمله در حديث قدسى آمده است كه خداوند خطاب به حضرت موسى عليه‏ السلام فرمود: دروغ گويد كسى كه گمان برد مرا دوست دارد و چون شب فرا رسد بخوابد و مرا ياد نكند. مگر چنين نيست كه هر دوستى، خلوت كردن با محبوب خود را دوست دارد؟ اى پسر عمران، من به احوال دوستان خود آگاهم و آن‏گاه كه شب آنان را دربرگيرد ديده‏ هايشان را از دل‏هايشان برگردانم و كيفرم را برابر چشمانشان مجسم سازم. آنان مرا مشاهده كنند و با من حضورى گفت‏ وگو كنند. اى پسر عمران، با دلت با من خاشع و با تن خود براى من فروتن باش و در تاريكى شب از چشم خود اشك بيفشان و مرا فراخوان كه مرا نزديك واجابت‏ كننده خواهى يافت.
     در دعاى امام سجاد عليه‏ السلام، پس از نماز شب، درباره خلوت و نجواى شبانه دوستان خدا يا محبوب خويش چنين مى‏ خوانيم: اى خدا و آقاى من، چشم‏ها با خواب آرامش يافته اند و ستارگان غروب كرده‏ اند و پادشاهان درهاى كاخ‏ها را بسته‏ اند و بر گرد آنها نگهبانان را گماشته‏ اند و در خانه تو به روى هركس كه تو را بخواند گشوده است، اى آقاى من، هر دوستى با محبوب خود خلوت كرده است و تو محبوب من هستى.
     يكى از نشانه‏ هاى عمومى و ساده محبت اين است كه محب دوست دارد نام محبوب خود را زياد بشنود و به او زياد توجه پيدا كند و اين آزمون خوبى است براى مدعيان دوستى خدا كه اگر با شنيدن اسم خدا و سخنان او خوشحال مى‏ گردند و دوست مى‏ دارند كه بيشتر سخنان خداوند را بشنوند واحساس خستگى نمى‏ كنند، واقعا خداوند را دوست مى‏دارند.
     همچنين يكى از نشانه‏ هاى محبت به خداوند، دوستى چيزهايى است كه منسوب به خداوند هستند، نظير كعبه و ساير مساجد. همچنين يكى از نشانه‏ هاى محبت واقعى به خداوند، محبت به اولياى خدا و پيامبران و بخصوص پيامبر خاتم و اهل‏بيت آن حضرت، صلوات‏ اللّه عليهم، كه محبوب‏ترين بندگان خدا به شمار مى‏ روند مى‏ باشد.
     يكى دیگر از نشانه‏ هاى محبت اين است كه محبّ دوست دارد كه محبوب نيز او را دوست داشته باشد و بالاترين لذت براى محب و عاشقْ درك محبت محبوب نسبت به خويش است. طبيعى است اگر انسان خدا را دوست مى‏ دارد و او را برترين محبوب خود مى ‏داند، درصدد انجام كارهايى برمى ‏آيد كه محبت خدا را برمى‏ انگيزاند و باعث محبت خداوند به خويش مى‏ شود.
نشانه‏ هاى محبوب خداوند
در قرآن و روايات ملاك‏ها و نشانه‏ هاى فراوانى براى جلب محبت الهى ذكر شده، كه از آن جمله به سه ويژگى كه در قرآن برانگيزاننده محبت الهى معرفى شده اشاره مى‏كنيم:
     1. توبه؛ خداوند مى‏فرمايد: «إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ» (بقره: 222)؛ خدا توبه‏ كاران را دوست دارد.
     «توابين» صيغه مبالغه و دلالت بر فراوانى و پافشارى بر توبه دارد و كاربرد آن در آيه شريفه بيانگر آن است كه خداوند كسانى را كه پيوسته توبه مى ‏كنند و هرگاه لغزشى از آنها سرزد، فورا از كرده خود پشيمان مى‏ گردند و درصدد جبران گناه خود برمى‏ آيند، دوست مى‏ دارد .خداوند کسانی را دوست دارد که  تكرار لغزش‏ها و توبه شكستن‏ها آنان را از توبه كردن منصرف نمى ‏سازد. اصرار و پافشارى بر توبه موجب مى‏ گردد كه قبح گناه از چشم انسان نيفتد و انسان كاملاً از عاقبت و فرجام كارهاى زشت غافل نگردد.
2. پاكيزگى؛ خداوند در ادامه آيه قبل، كه در آن توابين را محبوبان خويش معرفى كرده مى‏فرمايد: «وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ»؛و خداوندپاكيزگان‏ رادوست‏دارد.
پاكيزگى و طهارت در آيه شريفه هم شامل نظافت و پاكيزگى ظاهرى مى‏شود و هم پاكيزگى و طهارت شرعى كه با وضو و غسل حاصل مى‏گردد و هم پاكيزگى قلبى كه بر پالايش دل از گناه و ترك كارهايى كه مورد رضايت خداوند نيست حاصل مى‏گردد..
     3. جان‏فشانى در راه خدا؛ خداوند مى‏فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفّا كَأَنَّهُم بُنيَانٌ مَّرْصُوصٌ» (صف: 4)؛ خدا كسانى را دوست مى‏دارد كه صف در صف كارزار مى‏كنند كه گويى بنايى به‏هم‏پيوسته و استوارند.
     طبيعى است كه خداوند كسانى را كه خالصانه در راه خدا جهاد مى‏كنند و حاضرند كه سخاوتمندانه جانشان را در راه خدا فدا كنند دوست مى‏دارد. مگر ممكن است كسى همه هستى خود را فداى محبوب خود كند و محبوب او را دوست نداشته باشد؟
راهكار افزايش محبت به خداوند
يكى از پرسش‏هايى كه همواره براى علاقه‏ مندان به سلوك الى‏ اللّه و كسانى كه خواهان چشيدن طعم محبت به خدا هستند مطرح مى ‏شود اين است كه راه پديد آمدن محبت به خدا و افزايش آن محبت چيست؟ قاعده و اصل كلى كه از تجربه ‏هاى شخصى محبت‏هاى افراد به يكديگر به دست آمده اين است كه هرچه انسان درباره خوبى‏ هاى يك فرد بيشتر بينديشد، بيشتر او را دوست خواهد داشت. بر اين اساس، در حديث قدسى آمده است كه خداوند به حضرت داوود عليه‏ السلام فرمود: مرا دوست بدار و محبوب نزد خلقم گردان. حضرت داوود عرض كرد: پروردگارا، آرى من تو را دوست دارم، اما چگونه تو را محبوب خلق گردانم؟ خداوند فرمود: نعمت‏هايم را براى آنان ذكر كن كه اگر تو نعمت‏هايم را به آنان يادآور شوى مرا دوست خواهند داشت.
انسان هرچه بيشتر درباره نعمت‏هاى الهى و صفاتى كه منشأ آن نعمت‏ها شده تفكر كند، محبت او به پروردگار بيشتر مى‏ گردد. اگر انسان بينديشد كه سراپا غرق در نعمت‏هاى الهى است ، محبت او به خداوند بيشتر خواهد شد.
     بنابراين، براى افزايش محبت به خداوند، انسان دو كار بايد انجام دهد: 1. خوبى‏ها، كمالات ونعمت‏هاى الهى را بشناسد؛ 2. بر روى آن خوبى‏ ها، كمالات و نعمت‏ها تمركز يابد. چه آنكه به جهت گرفتارى‏ هاى زندگى و تعلقات، انسان دچار غفلت مى‏ شود. در اين صورتْ صِرف شناخت نعمت‏هاى الهى تأثيرى نمى ‏بخشد. بايد عميقا به نعمت‏هاى خداوند توجه داشته باشيم و فكرمان را بر آن نعمت‏ها متمركز سازيم. در اين صورت، شعله محبت به خداوند همواره در دل ما روشن و فروزان مى‏ ماند. در گام اول بايد به نشانه‏ ها و آيات الهى در پيرامون و در وجود خود بنگريم و دريابيم كه همه عالم آيت خداست و آن‏گاه با تمركز بر روى خداوند و نعمت‏هاى او، عوامل رهزن و غفلت از فراروى ما كنار مى‏ روند و رشته محبت ما به خداوند مستحكم و پرفروغ مى‏ ماند.

جهت ملاحظه اصل مقاله به ماهنامه معرفت شماره177 ويژه عرفان مراجعه نماييد.