زلزله از 10 حادثه و بلایای طبیعی شایع کشور است. زلزله لرزش و جنبش زمین است که به علّت آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسل‌های پوستهٔ زمین در مدّتی کوتاه روی می‌دهد. محلّی که منشأ زمین‌لرزه است و انرژی از آنجا خارج می‌شود را کانون ژرفی، و نقطهٔ بالای کانون در سطح زمین را مرکز سطحی زمین‌لرزه می‌گویند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه خراسان‌جنوبی، زمین لرزه همواره در طول تاریخ موجبات ویران شدن بسیاری از شهرها و آبادی‌ها را فراهم کرده است. در این گزارش خلاصه‌ای از تاریخ زلزله در خراسان‌جنوبی آورده شده که در ادامه می‌خوانیم.

در سال 763 میلادی زمین لرزه فاجعه‌باری در خراسان روی داد که کوه‌ها را از جا حرکت داد و هیچ درخت و سنگی را بر جای خویش باقی نگذاشت. محل احتمالی این زمین لرزه که راه‌های ارتباطی مهمی از آن می‌گذشت، می‌تواند منطقه‌ی قهستان بوده باشد.

در سال 458 هجری شمسی نیز رشته‌ای از تکان‌های زمین لرزه در خراسان روی داد که چند روزی در ماه جمادی الثانی 458 ادامه داشت. در قهستان کوه‌ها شکافته شد. شماری از روستاها به کلی ویران شد. بسیاری از کسان جان خود را از دست دادند و بازماندگان در فضای بیرون ماندند.

در شب چهارشنبه 17 محرم 956 ه. ش نیز زمین لرزه بزرگی در منطقه‌ی قاین روی داد که 5 روستا را در منطقه‌ی زیر کوه کاملاً ویران کرد و 3000 تن جان باختند. خود قاین که گمان می‌رود از مرکز زمین لرزه قدری فاصله داشته است، به نظر نمی‌رسد که از این زمین لرزه آسیب سختی دیده باشد.

در سال 1320هجری شمسی در اوایل شب زمین لرزه‌ای به منطقه‌ی تنک جمعیت غرب قاین و شمال باختر بیرجند آسیب سنگینی رساند. محمد آباد پسکوه و کاروانسرای قدیمی آن به‌کلی ویران شد و از 920 ساکن آن 680 تن کشته شدند. آبادی‌های تک افتاده نوزاده، قارن، کمیران و روستاهای قومنجان و چاهک ویران شد.

دامنه‌های آسیب دیده تا قیصار، تیغدر و آفریز ادامه یافت اما تلفات ببار نیامد. دژ آفریز و امام‌زاده زید بن موسی نیز آسیب دید و تا خور و سرایان خانه‌ها شکاف برداشت.

در سال 1325 هجری شمسی نیز هنگام بامداد زمین لرزه‌ی ویرانگری در منطقه‌ی تنک جمعیت دوست‌آباد، جنوب خاوری فردوس شماری روستا را در هم کوبید و حدود 400 تن را کشت. دوست‌آباد به‌کلی ویران شد و 170 تن کشته شد. نیمی از محمدآباد که پس از زمین‌لرزه 1941 دگرباره ساخته شده بود فرو ریخت و دامنه‌ی آسیب سنگین همراه با تلفات تا سرایان، چرمه و بادامک کشیده شد. ناحیه‌ای که در غرب و جنوب غربی دوست آباد جای دارد در گستره ده‌ها کیلومتر در سال 1947 به‌کلی نامسکون بود و در سوی جنوب نیز کفه‌های رسی دق محمدآباد و شکسته محمدآباد چیزی وجود ندارد. تنها سازه‌های ساخته آدمی در آنجا که چند خانه لاشه سنگی و آب انبار بود با خاک یکسان شد.

در دشت بین دوست آباد و سرایان و نیز بین تیغاب و تیغدر زمین فرو ریزش کرد و مجرای قنات‌ها بند آمد. زلزله به گونه‌ای گسترده حس شد که مایه‌ی بیم و هراس در قاین، بشرویه و بیرجند شد و در راور و مشهد نیز دریافت‌پذیر بود. به دنبال آن پس لرزه‌های بسیاری آمد که در حدود 6 ماه دنباله داشت و آسیب‌های افزونتری به‌ویژه در منطقه چرمه و سرایان به بار آورد.

در سال 1340هجری شمسی نیز هنگام سپیده دم زمین لرزه آسیب‌رسانی شماری روستا را در غرب قاین در دنباله‌ی منطقه‌ای که بر اثر زمین لرزه 16فوریه 1941در هم کوبیده شده بود، ویران کرد.

بخش پائینی موسویه به کلی ویران شد و بقیه این روستا نیز ویران گشت. چاهک، چلونک، تاجکوه و نج نیز ویران شدند و درآنها چند تن از مردم و شمار فراوانی دام کشته شدند. این زمین لرزه به‌گونه‌ای نیرومند در بیرجند، خوسف، خور و تا فردوس حس شد.

در مقاله ای با عنوان «ارزیابی بازسازی روستاها پس از زلزله سال 1347 دشت بیاض با هدف آموختن درس‌هایی برای آینده» نیز آمده است که در ساعت 14 و 17 دقیقه و12 ثانیه روز نهم شهریور ماه سال ۱۳۴۷، زلزله‌ای به بزرگی 8/7 در مقیاس ریشتر مناطق مختلفی از جنوب استان خراسان را به شدت لرزاند و سبب خسارت فراوانی در مناطق وسیعی از جمله دشت بیاض، خِضری، مَیَم، بَسک‌آباد، بیناواج، چَرمَه و روستاهای اطراف شمال قاین شد.

لرزه اصلی در یزد، سمنان، بجنورد یعنی در گستره‌ای به شعاع بیش از 600 کیلومتر، احساس شد. تمرکز اصلی آسیب‌ها در دره‌ی نیمبلوک بود که در آن بیش از 2500 تن جان باختند. کل تلفات این فاجعه حدود 12000 نفر تخمین زده شده است. در دشت بیاض خانه‌ها کاملاً فروریخت و از 1670 نفر ساکن آن 1230 تن کشته شدند. در خضری حدود 1000 نفر کشته و 220 نفر زخمی شدند. تنها سازه‌های مهندسی‌ساز در منطقه عبارت از چند مخزن آب فراز نشسته دارای کالبد فولادی و خانه‌های دو طبقه بود که ویران نشدند. میزان آسیب با دور شدن از منطقه دشت بیاض به سرعت کاهش می‌یافت.

پس از سانحه‌ی نیروهای امداد و نجات شیر و خورشید سرخ(هلال‌احمر سابق) از گناباد، مشهد، تهران و شهرها و روستاهای نزدیک به محل حادثه آمدند. کمک‌های مالی و مواد اولیه از طریق نیروهای شیر و خورشید سرخ، کمک‌های مردمی و کمک‌های کشورهای خارجی فراهم شد. اسکان موقت در چادرها صورت گرفت و برای اسکان دایم وظیفه‌ی بازسازی به وزارتخانه‌های آبادانی و مسکن، اصلاحات اراضی و کشور با همکاری ارتش محول شد، که با توجه به طرح بازسازی و نوسازی در آن زمان، دشت بیاض به عنوان نخستین مکان در برنامه‌ی اصلاحات اراضی برای نوسازی در نظر گرفته شد.

البته به علت گستردگی منطقه‌ی خسارت‌دیده و نیاز مردم به فراهم شدن سرپناه در اسرع وقت، بخش‌هایی از بازسازی به کشورهای خارجی واگذار شد. روستای استاد نیز در این زلزله کاملاً تخریب شد.

جابه‌جایی قنات‌ها نمایانگر آن است که زون گسل زمین‌لرزه 1968 میلادی در طی روزگاران، تاریخی کنشگر بوده است.

شهر خضری دشت بیاض کنونی در استان خراسان‌جنوبی در بخش نیمبلوک از توابع شهرستان قائنات قرار دارد. پیش از زلزله سال 1347 خضری و دشت بیاض دو روستای مجزا از هم بودند. خضری دشت بیاض کنونی در محل شکستگی گسل قرار دارد و جمعیت منطقه در سال 1385 برابر 5367 نفر گزارش شده است.

زمین لرزه‌ی سال 1347 دشت بیاض با حدود 80 کیلومتر گسل تازه، در درون زونی که طی روزگاران تاریخی فعال بوده است، همراه بود. این شکستگی از روند گسل‌های قدیمی که سیماهای فعالیت لرزه‌ای کواترنر و عصر حاضر دارد، پیروی می‌کند. جابه‌جایی قنات‌ها نمایانگر آن است که زون گسل زمین لرزه 1968 میلادی در طی روزگاران تاریخی کنشگر بوده است.

به علت کثرت جنازه‌ها، بخش فراوانی از اراضی اطراف شهر به صورت گورستان درآمد

نخستین اقدامات امدادی توسط خود اهالی روستاهای آسیب دیده انجام شد. در ساعت 11 شب روز حادثه (9 شهریور) گروه امدادگران شیر و خورشید سرخ از مشهد عازم منطقه گناباد شدند کمک‌های اولیه از تهران با هواپیما به مشهد منتقل شد و از آنجا با کمک لشکر 6 خراسان به گناباد، فردوس و قاین حمل می‌شد. مشکلات در منطقه کم بودن شمار پزشکان نسبت به مصدومان، خون، غذا و دارو بود به علت کثرت جنازه‌ها، اجساد بدون غسل و کفن در جوار امامزاده سلطان محمد در گناباد به خاک سپرده شدند و بخش زیادی از اراضی اطراف شهر به صورت گورستان درآمد. بخش اعظم ساختمان‌ها در روستای استاد نیز بر اثر این زلزله تخریب شد و ۹ نفر از اهالی روستا نیز کشته شدند.

46 روستای دهستان زیرکوه در زلزله سال 76، صد درصد آسیب دیدند

در روز شنبه 20 اردیبهشت ماه 1376 ساعت 12و28 دقیقه و12ثانیه به هنگام صدای اذان ناگهان گردبادی در منطقه‌ی زیرکوه آبیز و زهان و در میان بیرجند از بطن زمین جوشید و بارانی از سنگ و خاک و آوار بر سر مردم باریدن گرفت. در طی چند ثانیه همه چیز تلی از خاک شد. این زلزله با شدت 7.1 ریشتر منطقه را در هم کوبید و 1500 نفر کشته بر جا گذاشت. تا صبح روز بعد 120 پس لرزه ادامه داشت حجم خسارات وارده به مسکن و احشام بیش از 271 میلیارد ریال برآورد شد.

دهستان زیرکوه با 46 روستا 100درصد آسیب دید که روستاهای آردکول، شوشک محمدآباد زیرکوه، تاجکوه، پیشبر، دارجعلیا و سفلی گمنج، نزومند، اسفرق، بقرایی، بشیران، کازکان، دزگ، حسین‌آباد، مهرک مناوند بیش از دیگر روستاها تلفات داشتند.

در دهستان شاسکوه 17 روستا به تفاوت 75 درصد تا 100 درصد آسیب دیدند و از نظر تلفات روستاهای آبیز، اسفاد، فندخت، بهناباد و بیدخت بیش از دیگر روستاها آسیب دیدند.

شهر اسفدن ۷۰ درصد آسیب دید. در دهستان زهان 37 روستا به تفاوت 60 درصد تا 100درصد آسیب دیدند، زهان و پایهان تلفات فراوانی داشتند و در دهستان پترگان 11روستا به ترتیب از 50 درصد تا 100درصد آسیب دیدند روستای تیغاب 2 کشته داشت.

منطقه‌ی درمیان بیرجند، روستاهای تخته جان، سهراب، خونیک، گیت، اشک، گزیک، درخش، آسیابان، گلویج، دره چرم، آبگرم، آوازه، زیلان، زیرک، نصرالدین بشدت آسیب دیدند.

زلزله 20 اردیبهشت 76 در منطقه بسیار گسترده‌ای به وسعت حدود یک سوم از مساحت کل کشور احساس شد.

این زلزله در شهرهای کرمان، مشهد و یزد محسوس بود. بیشترین شدت زلزله در اطراف خط گسلش به صورت شمالی جنوبی با تمایل 15 درجه به سمت جنوب خاوری از کریزان قاینات تا تخته جان بیرجند امتداد داشت. بر اثر رویداد زلزله توده‌های بزرگ سنگ سقوط کردند که در مناطق کوهستانی آثارش به خوبی مشهود است. ریزش این سنگ‌ها در جاده آهنگران به گمنج سبب بسته شدن جاده شد که با تلاش فراوان بازگشایی شد.

در روستای آبیز سقوط سنگ‌ها به درون روستا ادامه داشت. حتی روز پس از زلزله به هنگام دفن اموات این سنگ‌ها به درون قبرستان سقوط می‌کردند. در نقاط مختلف زلزله‌زده تغییرات فراوانی در سطح آب‌های زیر زمینی پدید آمد در برخی محل‌ها چشمه‌های آب کور و در برخی محل‌ها چشمه‌های جدید بوجود آمد. در برخی نقاط آب قنوات افزایش و برخی کاهش یافت از جمله قنات قبلی کریزان خشکید و قنات خشکیده قبلی آبش جاری شد.

وسایل‌نقلیه با مشکل مواجه شد. زمین‌های کشاورزی اطراف گسل اغلب جابجا شدند و نیمی از کرت‌های پایین به کرت‌های بالایی انتقال یافتند.

549 واحد مسکونی خراسان‌جنوبی بر اثر زلزله 5.5 ریشتری زهان دچار آسیب شدند

و اما چهارشنبه شب گذشته 15 آذر مردم خراسان‌جنوبی زمین لرزه دیگری را تجربه کردند این زمین لرزه گرچه در شهرهایی چون بیرجند بسیار خفیف بود طوری که عده‌ای حتی آن را احساس نکردند اما در زهان به بزرگی 5.5 ریشتر به ثبت رسید.

پس از اعلام زمین لرزه 5.5 ریشتری دستگاه‌های امدادرسان در استان به حالت آماده‌باش در آمدند و کار امدادرسانی از همان ساعات اولیه آغاز شد. این زمین‌لرزه طبق گزارش شبکه لرزه‌نگاری بیرجند وابسته به مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در ساعت 20 و 38 دقیقه و 10ثانیه ثبت شده است.

این شبکه مشخصات زمین‌لرزه را در 50.33 درجه عرض شمالی و 54.59 درجه طول شرقی ثبت کرده است. این زمین لرزه 12 روستای بخش زهان را در برگرفت.

در نخستین ساعات پس از وقوع زمین لرزه در بخش زهان شهرستان زیرکوه، 15 اکیپ امدادی از جمعیت هلال‌احمر منطقه‌ی زلزله‌زده اعزام شدند. در هر یک از این گروه‌ها 70 تا 80 نیرو حضور داشتند. بر اثر وقوع زلزله‌ی چهارشنبه شب زهان، روستای شاج واقع در 70 کیلومتری قاین، خسارات فراوانی دید و پنج کشته از اهالی این روستا بودند.

این روستا 240 نفر جمعیت دارد. محصول زرشک امسال اهالی روستا، چندین راس دام و چهار دستگاه خودرو نیز از بین رفت. 549 واحد مسکونی خراسان‌جنوبی بر اثر زلزله 5.5 ریشتری زهان دچار آسیب شدند از این تعداد 138 واحد بیش از 90 درصد تخریب شد.

511 واحد نیز بین 50 تا 60 درصد دچار آسیب شد که با همکاری مالکان آنها به مقاوم‌سازی نیاز دارد. مجموع واحدهای آسیب دیده براثر زلزله در 37 روستای چهار شهرستان زیرکوه، قاینات، بیرجند و درمیان واقع هستند و از این تعداد 25 واحد مربوط به شهرستان زیرکوه است.

گزارش از عصمت برزجی

انتهای پیام