در راستای تبیین علمی ابعاد و پیامدهای نسل سوم تلفن همراه (رایتل) همایشی در تاریخ 21 اسفند 1391 در سالن اجتماعات مدرسه فیضیه برگزار شد.در ابتدای این همایش حجة الاسلام و المسلمین دکتر موسوی نسب از اعضای هیأت عملی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، به بررسی ابعاد تربیتی نسل سوم اپراتور تلفن همراه (رایتل) پرداخت.

به گزارش خبرنگار تبیین متن زیر برگرفته از سخنرانی ایشان می باشد: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَة » یکی از مشکلاتی که جامعه ما درگیر آن است، این است که مسائل فکری و فرهنگی در اولویت نخست زندگی ما قرار ندارد؛ فضاي غالب جامعه ما اينگونه است كه دغدغه هاي زيست محيطي از ابتدای تولد فرزندانمان، در اولویت نخست قرار دارد.

در سیسمونی کودکان، آنقدر که برای تهیه اسباب بازی و پوشک کودک به فکر هستیم، برای تغذیه تربیتی کودک به فکر گذاشتن یک کتاب تربیتی یا مجموعه فرهنگی مناسب نیستیم. در برخي كشورهاي غربي، در سن هفت ماهگی، در کنار معایناتی که از نوزاد می شود، یک بن كتاب نيز به پدر و مادر داده مي شود.

کتاب‌هایی طراحی کرده‌اند که در بازار ما هم با نام کتاب حمام معروف شده است؛ چون از جنس فوم است و در حمام هم خیس نمی شود و بچه می تواند با تصاویر آن بازی کرده، با کتاب انس بگیرد. دغدغه خانواده ها در جهیزیه دخترانشان، بشقاب و وسايل مادي مهم است آيين زندگي چنگال است تا تربیت فردی، خانوادگی و اجتماعی آنان؛مثلاً دغدغه گنجاندن یک کتاب یا کتابخانه مناسب در جهيزیه ها و زندگی مشترک فرزندمان را چندان مورد توجه قرار نمي دهيم.

در فرایند تربیتی، مهم این است که کار تربيتي در زمان و محدوده سنی خاصي انجام شود؛ وگرنه تأثیر آن بسیار کم می شود. مقام معظم رهبری، سال های متوالی، بارها بر روی کتاب و کتاب خوانی و مسائل فرهنگی توجه داده اند، اما عملکرد ما در این مسأله هنوز در خور ملامت است. زیرا ما نتوانستیم به موقع، به نیازمندی های فرهنگی خودمان پی ببریم و با آن انس بگیریم.

غربی ها و به ویژه آمریکایی ها فهمیده اند که اگر بخواهند باقی بمانند، بهترین راه آن است که فکر، روح و فرهنگ آمریکایی را در جهان ترویج داده، به سبک زندگی و فرهنگ غالب درآورند. آنها همچنین متوجه شدند که بهترین ابزاری که می تواند به تسلط فرهنگ آمریکایی بر جهان بینجامد، ابزار « رسانه » است؛ از این رو به فکر طراحی و توسعه رسانه های متناسب با اهداف خود افتادند تا محتوای فکری و فرهنگی خود را جهانی کنند.

آنان هنگامی که توانستند محتوای متناسب با رسانه های طراحی شده را ایجاد کنند، اقدام به ایجاد بستر رسانه ای مورد نظر خود در دنیا کردند و در این راه نیز حساب شده عمل کردند. تنها هاليوود درهر سال، 1000 فيلم مي سازد تقريبا روزي 3 فيلم  و توانسته اند در اين كار نيز موفق عمل كنند. اگر در زوایای مختلف زندگی خودمان نگاه کنیم، فرهنگ غربی و تأثیرات تربیتی آن را به راحتی مشاهده می کنیم؛ در بازار، خانواده، جامعه، ادارات. اگر فرهنگ و روح یک جامعه غربی شد، جسم و تمدن جامعه هم در دست مهندسین فرهنگی خواهد بود.

وقتی تلاش استعمار کهن و حتی استعمار نو با وجود هزینه های بسیار، توفيق لازم را نيافت، فکر تسلط بر فرهنگ جوامع از راه رسانه ها بالا گرفت؛ و به دنبال تحقق استعمار فرانو از راه جنگ نرم رفتند و به فكر دست گرفتن ابزارهای تربیتی افتادند. زیرا کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران، در برابر دیگر تهاجم ها مقاومت خوبی نشان داده بودند. آنها رسانه و به ویژه ماهواره و اینترنت را به عنوان « اسب تروا » ی فرهنگی و تربیتی وارد جوامع کردند تا فرهنگ و فکر و سبک زندگی خودشان را در همه جا توسعه دهند.

پس از محاصره ده ساله و بی‌ثمر شهر « تروآ »ی روم، یونانی‌ها به حیله ای دست زدند؛ آنان پیکره‌ اسب عظیمی از چوب ساختند و مردانی قدرتمند و جنگجویان خود را در آن پنهان کردند. یونانی‌ها به اهل تروا وانمود کردند که آنجا را ترک کرده، دست از محاصره کشیده اند. تروجان‌ها از اینکه از محاصره ده ساله رها شده اند خوشحال شدند. در این هنگام پیشوایان مذهبی و عقلای قوم؛ مانند کاساندرا به دست اندر کاران هشدار دادند و گفتند که این نیز حیله ای جنگی است.

اما کسی به آن توجه نکرد. آنان اسب بزرگ را به نشانه پیروزی به داخل شهر بردند. نیروهای زبده یونانی در دل شب از درون اسب بزرگ چوبی خارج شدند، دروازه‌های شهر را برای سپاه آتن که در تاریکی شب بازگشته‌بودند، گشودند. سپاه درمانده یونان با این حیله وارد شهر شد و بر مقاومت رومی ها غلبه کرد.

در شرایط استعمار فرانو، نگاه آمریکایی ها به رسانه هم همین گونه است. آنان جنگوجویان خود را در دل رسانه می ریزند و آن را به اسم هدیه به کشورهای مستقل روانه می کنند تابا تخریب های تربیتی و فرهنگی، مقاومت جامعه هدف را در هم بشکند.

باید دانست که تکنولوژی، یک چیز نیست تا آن را بپذیریم یا رد کنیم؛ انواع و اقسامی دارد، نمی تواند هر تکنولوژی ای را در دسترس عموم قرار داد و انتظار داشت که با فرهنگ سازی و نظارت، نتیجه مثبتی را از آن به دست آورد.

آیا می توان به اسم استقبال از تکنولوژی، به عمومی سازی کالایی مثل سلاح های جنگی در دست افراد جامعه دست زد ؟ بنابراین برخی از تکنولوژی ها مطلوب است اما عمومی سازی آن و قرار دادن آن در سبد مصرف عمومی کار درستی نیست. لذا مخالفت با عمومی سازی یک کالا، ربطی به مخالفت با تکنولوژی به کار گرفته شده در آن ندارد.

یکی از کالاهای تکنولوژیک که در دنیا گسترش یافته است،اینترنت است. آغاز این شبکهٔ جهانی به دهه ۱۹۶۰و با طراحي سازمانهاي نظامی ایالات متّحده آمریکا بر می گردد. این پژوهش به همراه دوره‌ای از سرمایه گذاری شخصی بنیاد ملی علوم آمریکا برای ایجاد یک ستون فقرات جدید، سبب شد تا مشارکت‌های جهانی آغاز گردد و از اواسط دهه ۱۹۹۰، اینترنت به صورت یک شبکه همگانی و جهانی در آید.

پیش از ایجاد شبکه اینترنت، نسل اول شبکه ارتباطی رایانه ای به نام « بیت‌نت » در دنیا گسترش یافت. این شبکه در سال ۱۳۶۸ به ایران وارد شد. البته شبکه بیت‌نت با شبکه اینترنتی تفاوت‌هايی داشت. آنها برای تصویب عضویت ایران، یک بند جدید نیز به تعهدات اعضا اضافه كردند؛ اینکه از شبکه بیتنت برای تبلیغات مذهبی استفاده نشود! و اینکه هیج عضوی نباید جلوی عبور اطلاعات از کشوری به کشورديگر را بگيرد.

بیت نت برای استفاده در سطح دانشگاه ها بود.اینترنت نیزاز سال ۱۳۷۲ بصورت عمومی برای استفاده‌های دانشگاهی وارد ایران شد و سپس به عنوان کالایی عمومی در سبد مصرف منازل هم قرار گرفت.بعد از اینترنت، نسل هایی از شبکه تلفن سیار نیز وارد عرصه رسانه های مصرفی همگانی شدند.

نسل سوم تلفن همراه که در ایران نام رایتل (تلفن هوشمند) به خود گرفته است، هویتی چندرسانه ای دارد.یعنی هم کارکرد تلويزیون را دارد، هم کارکرد رایانه و اینترنت را، هم کارکرد ماهواره و توان دریافت شبکه های ماهواره ای از اینترنت، هم کارکرد گوشی همراه و مکالمه صوتی و تصویری.

حدود ده سال است که نسل سوم یا همان 3g شروع به فعالیت کرده است و در خیلی از کشورهای جهان هم ورود پیدا کرده است. سرعت اینترنت رایتل، به مراتب بالاتر از اینترنت خانگی است و می تواند تمام خوبی ها و بدی های ماهواره، تلویزیون، اینترنت و تلفن همراه را با ضریب بالاتری داشته باشد.

اکنون برای نقد رایتل، به برخی از فواید رایتل که مرتب هم بر آن تأکید می شود می پردازیم:

1. اگر رایتل همراه کودک شما باشد، وقتی که در مهد کودک است و دلت برای وی تنگ شد، می توانی او را ببینی و آرام بگیری؛ یا اگر خواستی بدانی فرزندت کجاست، با او تماس بگیری و از وی بخواهی که پاسخ تصویری بدهد. لازمه این فایده این است که رایتل در دست فرزندتان هم باشد. البته گفته اند که سیم کارت را به زیر 18 سال نمی فروشند.

واقعیت این است که بیشتر بزهکاری ها و مشکلات از سوی افراد بالای 18 سال به وجود می آید. ضمن اینکه شاید افراد زیر 18 سال، بیش از سایرین از آن استفاده کنند؛ زیرا این محدودیت، سبب مطلوبیت و حساس شدن برای آنها می شود. از سویی، فرزند می تواند در وقتی که در جای نامناسبی است، از پاسخ به تماس شما خودداری کند. مهمتر از آن اینکه، به جای اینکه به جای بد برود، جای بد را با تکنولوژی رایتل به نزد خود می آورد و می تواند به تله سکس اقدام کند.

از سویی، بچه های ما طوری تربیت نشده اند که خطوط قرمز و قوانین را رعایت بکنند؛ حتی بزرگترها هم چندان رعایت نمی کنند؛ حتی اگر در اروپا هم چندین هفته دوربین و پلیس و جریمه را از کنار چراغ قرمز بردارند، معلوم می شود که آن جا هم چه خبر است و به اصطلاح فرهنگ سازیِ بدون جریمه چقدر قدرت بازدارندگی دارد؛ آن هم در برابر جاذبه های اغواگر تسهیل کننده های لذائذ قدرتمند جنسی.

روانشناس ها می گویند که ایجاد کنترل و رعایت خطوط قرمز باید از کودکی به بچه ها یاد داده بشود و بچه ها از دو تا چهار سالگی، قدرت خویشتن داری را می آموزند؛ لذا وقتی بچه شما در این دوره دو تا چهار سالگی «نه» می گوید؛ نباید «نه» ی بچه ها را بشکنید؛ زیرا وی در حال یادگیری خویشتنداری است. آنها به والدین می گویند به بچه ها زياد «نه» نگویید؛ اما وقتی گفتید، محکم بگویید تا فرزندتان معنای ممنوعیت را به خوبی بیاموزد.

2. فایده دیگر اینکه اگر شما در مسیر رفت و آمد معطل شدید و به کلاس درس نرسیدید، به دوستت زنگ می زنی و می گویی کلاس را برایم از طریق رایتل گزارش کن. البته این فایده در تلفن همراه فعلی هم هست. معلوم است که ورود گوشی همراه و به ویژه رایتل و استفاده از آن در کلاس، چه معضلات غیر قابل جبرانی درحوزه تحصیلی و اختلال حواس و ... دارد و بنابراين ورود آن به مدارس ممنوع است.

3. رایتل سبب معاینه از راه دور بیمار می شود. برای معاینه بیمار، به دانستن وضعیت بیمار، گرفتن نبض بیمار، گرفتن فشار خون بیمار، معاینه داخل گوش یا حلق وی نیاز است که تقریبا ربطی به رایتل ندارد، اما رایتل می تواند در حد دیدن رنگ چهره بیمار کمک کند. می توان با تلفن معمولی، هم حال بیمار را گزارش کرد و هم رنگ وی را. ضمن اینکه واقعیت وضعیت معاینه و نسخه نویسی ها به گونه ای است که حتی مراجعات حضوری هم گاه با رضایت خاطر بیمار از نحوه معاینه همراه نیست و بیمار گاهی به طنز می گوید که نسخه آماده دریافت کردم.

4. اگر رفتید چیزی بخرید، می توانید رنگ و طرحش را برای خانم خانه یا هر کس دیگر با رایتل نشان بدهید تا اگر خوشش آمد بخرید. آیا واقعا یکی از مشکلات خرید خانواده ها این است که خانم در خانه می نشیند و آقا از طریق رایتل، رنگ و طرح کالا را به خانم گزارش می کند و مشکلات خرید را حل می کنند؟ به هر حال، تماس تصویری، این فوائد را دارد.

5. رایتل، اینترنت پر سرعت همراه در اختیار شما قرار می دهد تا هنگام مسافرت یا در مسیر رفت و آمد، از اینترنت پرتابل استفاده کنی. معلوم نیست که اینترنت پرتابل و در مسیر رفت و برگشت به کار و یا هنگام رانندگی یا قدم زدن در پارک یا ... چقدر برای تحقیق و پژوهش استفاده می شود؛ در حالی که اینترنت ثابت و خانگی هم از این سرعت تبادل اطلاعات نمی تواند استفاده کند!

البته برخی از استفاده ها ممکن است برای یک گروه خاصی مثل خبرنگاران مفید باشد که لازمه آن این نیست که رایتل به عنوان یک کالای مصرفی در سبد مصرف همگانی قرار بگیرد. مگر بی سیم که استفاده امنیتی یا انتظامی دارد، سبب می شود که آن را در اختیار همگان قرار دهند ؟

برای داوری درباره هر چیزی هم باید به منافع آن توجه کرد و هم به معایب آن؛ اگر عده ای فقط به تبلیغ منافع و بزرگ نمایی آن پرداختند، این خود یک علامت سوال است و جای تأمل دارد. در این جا به برخی از معایب رایتل نیز اشاره می شود:

می دانیم که رایتل یک ابزار چندرسانه ای است؛ ماهواره، اینترنت، تلفن، و رادیو تلویزیون. از سویی اگر اطلاعات موجود در اینترنت را دسته بندی کنیم، به چند دسته اصلی تقسیم می شود. می توان گفت که 90% اطلاعات اینترنت، تبلیغات تجاری است. حدود 5% محتویات اینترنت، محصولات مستهجن است. پنج درصد دیگر هم محتویات ورزشی، فرهنگی و علمی و غیره است. با این حال 5% متسهجن، كاربران زيادي را به خود مشغول ساخته است.

نمی توان از اینترنت پرسرعت و پرتابل رایتل، انتظار مراجعه بیشتر به مباحث علمی و فرهنگی داشت؛ به ویژه اینکه ظرفیت روانی انسان در هنگام جابجایی و توقف های کوتاه، با فعالیت اینترنتی علمی و فرهنگی سازگاری ندارد و بستر بیشتری برای رفتن به سمت سایت های تفریحی و غیر اخلاقی فراهم است.

1. متلاشی شدن خانواده ها: در مشاوره هایی که به خانواده ها می دهیم، گاه با مواردی مواجه می شویم که یک خانواده به خاطر یک پیامک از هم پاشیده است. پسر می گوید که آقا من تو جلسه عقد همسرم، دیدم که برای وی پیامکی آمد که: عزیزم دوستت دارم! بنابراین من دیگر نمی توانم با چنین کسی زندگی کنم. حالا تصور کنید که پیام تصویری متناسب با این عبارت، چه آتشی به پا خواهد کرد!

یا خانم می گوید: از ساعتی که شوهرم وارد خانه می شود، پیامک بازی اش هم شروع می شود. موبایلش را رها نمی کند! حالا اگر جاذبه این موبایل با سرعت اینترنت بالاتر و بازی های کیفی تر و نیز ارتباطات تصویری، بیشتر شود، چقدر  سوء ظن بین زن و شوهر بوجود ميآورد؟ به سرعت بهداشت روانی و عاطفی خانواده ها به هم خواهد ریخت و بايد منتظر آسيبهاي بعدي آن نيز بود.

2. متلاشی شدن حیا و عفت درونی: آسیب دیگر، مربوط به حوزه پشتوانه های سلامت اخلاقی و جنسی است. بر اساس منابع دینی، خداوند دختر را در ده درجه حیا آفریده است. نخستین درجه آن، تا رسیدن دختر به «عادت» ماهانه کارکرد دارد، درجه دوم آن تا عقد ازدواج كاركرد دارد،درجه سوم آن تا فرزند دار شدن كاركرد دارد و درجه چهارم آن تا تولد فرزند.

اما این خانم با شش درجه از حیای باقیمانده باید تا آخر عمر زندگی عفیفی داشته باشد. اما اگر دختری به گناه آلوده شود، هر ده درجه حیا را به یکباره از دست می دهد. یا یک سوال اساسی است که چرا باید مرز مرگ و زندگی حیا و سلامت اخلاقی و جنسی را این قدر کمرنگ کنیم که با دیدن یک فیلم یا تصویر مستهجن، طومار سلامت روانی و دینی یک نفر را به هم پیچید؟ به محض اینکه شما ارتباط تصویری می دهید، ممکن است با صحنه هایی مواجه شوید که هرگز نتوانید آن را از روانتان بزدایید.

وقتی بی حیایی و بی عفتی که قوی ترین عامل بازدارنده است از دست برود، چه خواهد شد؟ «من لا حياء له فلا خير فيه» . سابقاً افراد، مسائل جنسی حلال را با رعایت جوانب و به سختی بیان می کردند، حالا مسائل شنیع جنسی به راحتی در پیامک ها رد و بدل می شود. چون حضور احساس نمی شود و حیا هم رنگ باخته است.

اگر این پیام ها تصویری هم بشود دیگر چه خواهد شد ؟ الان غربی ها و متأسفانه برخی از فیس بوک بازهای ایرانی هم تصاویر عریان خود را برای بالابردن بازدید صفحات شان یا هر چیز دیگر، روی اینترنت گذاشته اند، اگر این دسترسی ها آسان شود، و حجاب ها یکی یکی برچیده شود، چه خواهد شد ؟

اینترنت به سواد رایانه ای و نیز تخصص و حوصله خاص و البته شکستن فیلترینگ و ... نیاز داشت و ضمناً پرتابل و این اندازه پرسرعت نبود، ولی الان رایتل دسترسی ها را به شدت آسان و فراگیر می کند و بنیان های ارزشی و اخلاقی ما را  در معرض بمباران بی حیایی و بی عفتی قرار می دهد.

3. گسترش اختلالات روانی و بنیادهای شخصیتی: اخیرا روانشناسان انواعی از اختلال روانی را به عنوان بیماری موبایلی مشخص کرده اند. هرزه گردی ها و هرزه نگاری ها با رایتل به شدت می تواند افزایش یابد. افزون بر اینکه رایتل سبب سست شدن بنیاد شخصیت اخلاقی و مخاطرات جدی در حوزه حیا و عفت می شود، با سوء ظن و مسائل دیگر، بنیاد خانواده و حتی روابط اجتماعی را هم سست می کند.

4. از آن بدتر اینکه خود ارضایی جنسی از راه اعتیاد در دام شبکه های اینترنتی فحشا و نیز ارتباطات تله سکس تصویری، كه از آن به سكس مجازي نيز تعبير ميشود سبب بی میلی به ازدواج می شود و علاوه بر مخاطرات فروپاشی خانواده ها، زمینه تشکیل خانواده را نیز به شدت در معرض خطر قرار می دهد.

5. سلب امنیت روانی و در تنگنا قرار گرفتن حریم خصوصی: علاوه بر اینکه حریم محرم و نامحرم هم بشدت ضربه میخورد، حریم خصوصی نیز در معرض نابودی قرار می گیرد.استاد بنده می گفت وقتی که در کانادا زندگی می کردم، همیشه احساس می کردم که زیر نگاه دوربین ها هستم و دوربین ها ما را دنبال می کنند.

با آمدن رایتل، براستی باید نگران بود. شما مشغول کار در منزل هستید و فرزندتان موبایل را بر می دارد و تمام حریم خانواده را به صورت آنلاین برای یک نفر به تصویر می کشد. اساساً وقتی که سیستم عامل گوشي های نسل سوم، از سوی یک شرکت مرتبط با غول جاسوسی سایبری؛ یعنی گوگل تولید می شود، چرا نتوانند در هر زمان که لازم دیدند، گوشی را روشن کنند ؟ کاری که ما به راحتی با تنظیمات تلویزیون های ده سال پیش، آن را در ساعت خاصی روشن و خاموش می کنیم. براستی چه سطحی از امنیت خانوادگی و حریم خصوصی باقی می‌ماند ؟

طبق بیان رهبر معظم انقلاب، ابزارهای جدید، باید همراه با پیوست فرهنگی كه راهكارهاي عملي براي حفظ فرهنگ اسلامي و ايراني را ارائه دهد وارد جامعه شوند. با وجود مشاهده تبلیغات عظیمی که رایتل در حجم گسترده ای انجام می دهد، اثری از پیوست فرهنگی آن نمی بینیم. بنابراین دولت، مجلس، نهادهای نظارتی، امنیتی و شورای مجازی باید در این مسأله ورود کنند و نگرانی های مردم را جدی بگیرند.

از سویی دغدغه های مراجع معظم تقلید و رهبری را که برخاسته از درکی دقیق و کارشناسی شده است، نشان می دهد که رایتل غیرکارشناسی شده عمل کرده است. خوشبختانه کمیسیون فرهنگی مجلس در این مسأله ورود کرده است و برخی از مسوولین شورای عالی مجازی نیز به اشتباهاتی درباره اجازه فعالیت به رایتل اشاره کرده اند.

چنانچه از سوي نظام و دست اندركاران اين سيستم بخواهند و همتي باشد مي توان در مسير ايجاد اينترنت داخلي و كنترل شده سرمايه گذاري كرد و از نفوذ رسانه اي غرب پيشگيري كرد و دروازه هاي فرهنگي و ارزشي را محافظت كرد.