بحث از زندگانی و سیره‌ی معصومین(ع) به ویژه حضرت صدّیقه‌ی کبری، فاطمه‌ي زهراء(سلام الله علیها) دارای آثار و برکاتی است که از جمله آنان تفکر و اندیشه، عبرت آموزی، تقویت ایمان، الگو گرفتن، درس وحدت، ریشه‌یابی و حلّ مشکلات، احیای دین و ایمان، ارتباط با بزرگان و درس دین داری و تقوا می‌باشد.

جایگاه و مقامات دختر مکرّم پیامبرِ اعظم(ص)، حضرت فاطمه ی زهراء(س) نزد پروردگار از نزول " آیـــه‌ی تطهیر*، آیه‌ی مباهله**، آیه‌ی مودّت*** و سوره‌ی الکوثر" به دست می‌آید. شخصیتی که بر طبق آیه‌ی تطهیر از هر گونه ناپاکی، منزّه هست و بر طبق سوره‌ی کوثر، منبع و مصداق خیر کثیر(ارزش فراوان) و بر طبق داستان مباهله، حضور در کنار پدر بزرگوارش پیامبر مکرّم حضرت محّمد مصطفی(ص)، شوهرش، حضرت علیِّ مرتضی(علیه السلام) فرزندان ارجمندش، حَسَنین(علیهما السلام) اتمام حجت الهی به رهبر مسیحیان و مخالفان شد.

از برکات و آثار وجودی آن حضرت، بیش از هزار سال می‌گذرد و میلیون‌ها انسان در هر شبانه روز با استمداد از شخصیت معنوی آن بزرگوار به پیشگاه خداوند، توسل می‌جویند. امید است خوانندگان عزیز، در این نوشتار کوتاه با گوشه‌هایی از شخصیت و برکاتِ وجودی آن دُردانه‌ی پیامبر(ص) و بانوی عصمت و طهارت و کرامت(س) آشنا شوند.

1 ـ میلاد کوثر

بزرگانی همانند شیخ کلینی، شیخ طوسی، ابن شهرآشوب، شیخ طبَرسی، اربلّی، سیّد ابن طاووس و علامه مجلسی(رضوان الله علیهم) ولادت آن بزرگوار را روز جمعه، بیستم جمادی الثانی در سال پنجم بعثت (در سنّ 45 سالگی پیامبرصلّی الله علیه و آله) از پدری که اشرف مخلوقات و خاتم پیامبران بود و مادری پاک دامن به نام خدیجة بنت خُویلِد(س) در شهر مکّه‌ی مکرّمه می‌دانند. (1)

داستان بارداری حضرت، بسیار قابل توجه و آموزنده است. روایت شده رسول خدا(ص) روزی با اصحاب خود از جمله حضرت علیّ بن ابی‌طالب(ع)، عمار بن یاسر، حمزة و عباس بن عبد المطّلب نشسته بودند که جبرئیل امین، بر پیامبر(ص)  نازل و ندا داد: « ای محمّد، پروردگارت جلّ و علا، سلامَت می‌رساند و می‌فرماید: چهل روز از  خدیجه، دوری گزین ».

به این ترتیب، پیامبر(ص) روزها، روزه بود و شب‌ها در منزل فاطمه بنت اسد (مادرامام علیّ علیه السلام) تا صبح عبادت می‌کرد. پس از چهل شبانه روز، فرشته‌ی وحی، طبقی از طعام بهشتی برای پیامبر(ص) آورد و گفت: « پروردگار می‌فرماید: امشب با این طعام‌ها افطار کن و شب نزد خدیجه برو و با او نزدیک شو، که خداوند می‌خواهد در این شب، از نسل تو و خدیجه، فرزندی پاک بیافریند ». آری وجود مقدس حضرت فاطمه(س) این چنین منعقد شد.

2 ـ اسامی، القاب و کنیه‌ها

برای حضرت زهراء(س) بیش از صد اسم، لقب و کنیه گفته شده که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: فاطمة، بتول، مبارکة، محدثّة، راضیّة، مرضیّة، طاهرة، صدّیقة، سیّدة، حوریّة، نوریّة، شهیدة، محبوبة، عفیفة، حبیبة، صفیّة، عالمة، معصومة، مظلومة، منصورة، جمیلة، مطهّرة، حکیمة، عقیلة، عابدة، باکیة، صابرة، امینة، امّ الائمة، امّ ابیها، امّ الخیرة، امّ الفضائل، امّ المومنین، امّ العلوم، و... .

پیامبر اکرم(ص) فرمود: « انّما سُِمّیت ابنتی فاطمة لأنّ اللّه فطَمَها وفَطم مُحبّیها من النّار». یعنی؛ همانا دخترم « فاطمه » نامیده شده، زیرا خداوند او و دوست دارانش را از آتش جهنّم می رهاند. (2)

3 ـ تربیت، فضایل و کمالات انسانی

رسول خدا(ص) فرمود: « فاطمة[س] سیّدة نساء العالَمین ». يعنی؛ [دخترم] فاطمه، بهتر بانوان جهانیان است. (3)
هم چنین فرمود: « فاطمة أعزّ البریّة علیّ ». یعنی؛ فاطمه[س] عزیزترین آفریدگان خداوند نزد من است. همین طور فرمود: « انّها بَضعة منّی او شَجعة منّی ». یعنی؛ فاطمة[س] پاره تنِ من و بخشی از وجودم می‌باشد. (4)

در شأن و فضایل و کمالات حضرت فاطمه زهراء(س) از پیامبر اکرم(ص) سخنان فراوانی نقل شده است که علاقه‌مندان به آثار و منابعی مانند فضایل الخمسة من الصحاح الستّة تــــالیف مرحوم آیت الله سید مرتضی حسینی فیروزآبادی[ ج3، المقصد الثالث] و منابع روائی دیگر مراجعه نمایند.

حضرت صدّیقه‌ی کبری در نگاه ائمه‌ی معصومین(ع)، صحابه، محبّان و دانشمندان اسلامی و غیراسلامی نیز از شخصیت و جایگاه بلند مرتبه‌ای برخوردار است که به چند نمونه اشاره می‌شود:

امام جعفر بن محمّدٍ الصادق(ع) فرمود: « انّما سُمّیت فاطمة لأن الخلق فُطموا عن معرفتها ». یعنی؛ همانا فاطمه نامیده شده است، زیرا مردم مخلوقات از درک و فهم مقام او ناتوانند. (5)

امّ سلمة می‌گوید: « هر گاه فاطمه(س) خدمت رسول خدا(ص) می‌رسید، حضرت پیامبر(ص) به پا برمی‌خواست و دخترش را می‌بوسید و به او خوش آمد می‌گفت و دستش را می‌گرفت و در جای خود می‌نشاند...  راز خود را با او در میان می‌گذاشت و در انجام کارها با او مشورت می‌کرد ». (6)

ابن صبّاغ مالکی می‌نویسد: « فاطمه دختر کسی است که سوره اِسراء[بنی اسرائیل]، در شأن او نازل شده است، وی همسنگ خورشید و ماه و دخت برترین انسان، میلادش پاکیزه و به اتفاق دانشمندان، بانوی بانوان است ». (7)

4- ویژگی‌ها و کمالات انسانی آن حضرت

الف: دانش و معرفت

آن علیا مخدّره یکی از راویان حدیث و حاملان آن بوده است، به طوری که « مُصحَف فاطمة » یکی آثار منسوب به آن حضرت هست که متأسفانه باقی نمانده است ! ولی گفته می‌شود در اختیار حضرات ائمه‌ی اهل بیت(ع) بوده که به یکی پس از دیگری منتقل شده و هم اکنون در اختیار منجی عالم بشریت حضرت مهدی موعود(عجّل الله فرجه) می‌باشد.[علاقه‌مندان جهت اطلاع بیشتر به کتابچه‌ی " پژوهش گونه‌ای درباره‌ی مصحف فاطمه(س) " به قلم استاد محمد علی مهدوی‌راد از انتشارات مشعر مراجعه نمایند].

در خطبه‌هایی که حضرت فاطمه‌ی زهراء(س) بعد از رحلت جان سوز پدر بزرگوارش نبیّ مکرّم(ص) در جمع صحابه در مسجد النبیّ(ص) و در خانه‌ی خود ایراد فرمود، بهترین دلیل بر علم و دانش و معرفت ایشان می‌باشد. (8)

ب ـ فضایل اخلاقی

صفات و کمالات اخلاقی مانند: نجابت، مروّت، سخاوت، شجاعت، بخشش، جمال و اندام موزون، نرم‌خویی، سعه صدر، صبر و بردباری، مهربانی، متانت، عفّت و پاک‌دامنی، خویشتن‌داری، حق‌گویی، حفظ اسرار، وفای به عهد و پیمان، صداقت و راست‌گویی، ایثار، تقوا وعبودیت، صراحت لهجه و فصاحت کلام، قناعت پیشگی، ساده زیستی، مناعت طبع، دوری از تجمّل، غرور، حِرص، غیبت، تهمت، دروغ و... بخشی از دنیای شخصیت ممتاز آن یگانه‌ی دوران و جگر گوشه پیامبر(ص) هست که این گونه صفات و کمالات اخلاقی و معنوی، فقط در بانوان آسمانی و ملکوتی یافت می‌شود.

ج ـ ایمان، خداشناسی بندگی

رسول خدا(ص) فرمود: « انّ ابنَتی فاطمة[س] ملأ اللّه قلبها و جوارحها ايماناً الى مشاشها ففرغت لطاعة اللّه ». یعنی؛ خداوند دل و جوارح دخترم فاطمه[س] را عمیقاً سرشار از ایمان ساخته است و او همواره در اطاعت و فرمان‌برداری خداوند به سر می‌برد. (9)

حسن بصری مي‌گوید: در میان امت اسلامی، فردی نیایش‌گرِ و اهل عبادت از فاطمه سراغ ندارم. وی به قدری به عبادت (ذکر و رکوع و سجود و دعا) می‌ایستاد که پاهای مبارکش متورّم می‌شد و از ترس خدا در نماز نفسَش به شماره می‌افتاد. (10)

د ـ جهاد و مبارزه پی‌گیر برای خدا

آن حضرت پس از ظهور اسلام در کنار پدر بزرگوار، مادر مکرّمه‌اش و بنی‌هاشم در حالی که کودکی دو ساله بود، به مدت سه سال در محاصره شِعب ابی‌طالب شرکت داشت و انواع سختی‌ها و مشکلات و دشواری‌های زندگی را با اخلاص تحمل نمود. (11) حدود یک سال بعد، مادر فداکار و مهربان خود را هم از دست داد.

آن بزرگوار پس از هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه، به همراه چند تن از بانوان مسلمان، سختی‌های زیادی را نیز متحمل شد و در محله‌ی « قبا » به پدر ملحق گردید.

در جنگ‌های بَدر، اُحد، أحزاب، خیبر، تبوک، فتح مکه و... همانند سایر بانوان مسلمان حضور داشت و نقش و وظیفه‌ی انسانی و اسلامی به جنگ جویان مسلمان و درمان آن‌ها و سایر خدمات را ایفاء نمود.

5 ـ ازدواج و تربیت نسل پیامبر(ص)

در سال دوم هجرت که آرامش نسبی در بین مسلمانان مدینه بر قرارشده بود، بزرگان قریش مکرر برای ازدواج با ایشان، از پیامبر اکرم(ص) خواستگاری کردند ولی نه تنها حضرت زهراء(س) نمی‌پذیرفت، بلکه پیامبر(ص) نیز می‌فرمود: « درباره‌ی ازدواج او منتظر فرمان خدا هستم ».

تا این که امام علیّ بن ابی‌طالب(ع) در حالی که بیست و یک سال سنّ داشت به خواستگاری صدیقه‌ی کبری (س) آمد و مورد پذیرش پیامبر(ص) و دخترش واقع شد و این ازدواج آسمانی با کمترین هزینه و ساده‌ترین شکل انجام شد که همواره برای انسان‌های دوست دار کمال و عشق و معنویت، الگو و درس آموز بوده، هست و خواهد بود. (12)

ثمره‌ی این پیوند نیک و پسندیده (هم کُفو بودن) ولادت فرزندانی همانند سبط اکبر، حضرت امام حسن(ع)، سیّد الشهداء، حضرت امام حسین(ع)، حضرت زینب کبری(س)، امّ کلثوم و محسنِ شهید(سقط شده) می‌باشد که تا قیامت افرادی مانند آن‌ها، زائیده نشده و نخواهد شد. (13)

حضرت زهرا(س) فرزندانی را تربیت نمود که هر کدام با ایفای نقش بی‌نظیر خود، درس عزّت و سربلندی، عشق و وفاداری، تقوا و عبودیت، صبر و شکیبائی، شجاعت و کرامت، جهاد و مبارزه، مهر و عاطفه، ایثار و گذشت، جان فشانی در راه خدا و اسلام، صلح و مدارا و... را از خود به یادگار گذاشتند و برای مسلمانان اسوه و الگو شدند.

6 ـ بیماری،  وصیّت و شهادت

حضرت زهراء(س) بعد از رحلت جان‌گداز پدر بزرگوارشان، حضرت محمّد بن عبدالله(ص) چند ماهی بیشتر زندگی نکرد و در این مدت نیز به قدری اشک می‌ریخت که ایشان را یکی از « بکّائین » شمرده‌اند و هیچ گاه خندان دیده نشد.(14) علت گریه‌های آن مخدرّه هم نگرانی از انحراف مسیر امت مسلمان از صراط مستقیم الهی (مسیر امامت راستین) بود که بدبختی و مشکلات مادی و معنوی از نتائج آن بـود.

روزی امّ سلمه (یکی از همسران پیامبر) بر ایشان وارد و عرض کرد: « ای دختر پیامبر(ص) چگونه صبح کردی ؟ ». حضرت فرمود: « با غم و اندوه گذراندم !. پدرم را از دست دادم. خلافت و امامت پسر عم و شوهرم غصب شد و بر خلاف دستور خدا و رسول خدا(ص)، امامت را از او گرفتند، زیرا از او کینه داشتند و چون پدرانشان را در جنگ بدر و اُحد کشته بود ». (15)

گریه‌های فراوان او باعث ناراحتی و اعتراض مردم شد. آن بانوی نمونه اسلام، روزها دست حسنین(ع) را می‌گرفت و بر سر قبر مطهّر رسول خدا(ص) می‌رفت و پس از گریه و ندبه به نزد قبور سائر شهداء و سربازان فداکار می‌رفت و اشک می‌ریخت. حضرت امام علیّ(ع) سایه‌بانی برای محافظتِ ایشان از سوزش حرارت آفتاب، ساخت که به « بیت الأحزان » معروف شد. (16)

امام جعفر صادق(ع) فرمود: « در اثر ضرباتی که قنفذ، بر پیکر نازنین حضرت زهرای مرضیّه(س) وارد ساخت، سقط جنین کرد و به آن علت، پیوسته رنجور و ضعیف می‌گشت تا این که در بستر افتاد و امیرالمؤمنین(ع) و اسماء بنت عمیس پرستاری ایشان را می‌کردند ». (17)

یک روز گروهی از زنان مهاجر و انصار به عیادتش رفتند و عرض کردند: ای دختر رسول خدا(ص) حال شما چطور است ؟ فرمود: « به خدا سوگند، به دنیای شما علاقه‌ای ندارم. از مردانتان دل گیرم... . وای به عقیده‌ی سست و رأی متزلزل آن‌ها، چه کار بدی کردند و مستوجب غضب خدا گشتند !. در عذابِ دوزخ مخلّد شدند... . وای به حالشان، چگونه خلافت را از علیّ(ع) گرفتند. به خدا سوگند علت کنار گذاشتن او جز این نبود که از شمشیر برّان و دلاوری ایشان در راه خدا ناراحت بودند.

به خدا سوگند، اگر خلافت را از او نگرفته بودند مردم را با کمال راحتی به سوی سعادت و خوشبختی هدایتشان می‌کرد... . کار این مردم بسی شگفت انگیز است !؟ چرا چنین کردند ؟... به خدا ســـوگند نالایقی را به جای فرد لایقی قرار دادند !؟... نمی‌دانند که به جای اصلاح، ایجاد فساد کردند... . اکنون آماده حوادث ناگوار و منتظر شمشیرهای برنده و هرج و مرج دائم و دیکتاتوری ستم‌کاران باشید. بیت المال شما را غارت خواهند کرد و منابع شما را به جیب خواهند ریخت... آیا می‌توانیم شما را به هدایت مجبور کنیم، در حالی که خودتان از آن کراهت دارید !؟...». (18)

در روایت وارد شده است که حضرت امام علیّ علیه السلام از حضرت زهراء(س) پرسید: « چرا این قدر گریه می‌کنی ؟ ». عرض کرد: « برای گرفتاری آینده‌ی تو گریه می‌کنم...». فرمود: « گریه نکن به خدا سوگند، این گونه امور نزد من مهم نیست...». (19)

پس از حدود چهل روز حزن و اندوه و بیماری سخت حضرت زهرای اطهر(س)، کسالت ایشان بیشتر شد. یک روز به همسرش امام علی علیه السلام عرض کرد: « ای پسر عموی مهربان، آثار و علائم  مرگ را در خودم مشاهده می‌کنم. گمان می‌کنم به زودی به پدرم ملحق می‌شوم، می‌خواهم وصیّت کنم ». امام علیّ(ع) فرمود: « هر چه می‌خواهی بگو که به آن‌ها عمل خواهم کرد ».

حضرت صدیقه‌ی کبری(س) وصیت‌های خود را به شرح زیر بیان داشت: «1 ـ ای پسر عمو، مردها بدون همسر نمی‌توانند زندگی کنند... خواهشمندم بعد از من با اُمامة(دختر خواهرم، زینب) ازدواج کن، زیرا نسبت به کودکان من مهربان است. 2 ـ برای من تابوتی تهیه کن که در موقع حمل جنازه‌ام، حجم بدنم پیدا نباشد... . 3 ـ مرا شبانه غسل بده و کفن کن و به خاک بسپار. اجازه نده اشخاصی که حقّم را غصب کرده‌اند و اذیّت و آزاری نمودند، بر من نماز بخوانند و یا به تشییع جنازه‌ام حاضر شوند...». (20)

پس از رحلت جان سوز و حزن انگیزِ یگانه دختر رسول ختمی مرتبت(ص) که اسماء بِنت عُمیس تنها شاهد و گزارش‌گر آن می‌باشد، می‌گوید: « امام علی(ع) گریه و ناله از کودکان، زنان و علاقه‌مندان بلند شد و مردم از مرد و زن برای عرض تسلیت به خانه‌ی آن حضرت می‌آمدند و خواستار مشارکت در مراسم غسل و کفن و تشییع حضرت زهرای اطهر(س) بودند که امام علیّ(ع) بنا به وصیت آن حضرت، شبانه مراسم غسل و کفن را انجام داد و با حضور تعدادی از اصحاب و یاران مانند مقداد، سلمان، ابوذر، عمّار، بُریده، عقیل، حُذیفه، ابن مسعود و حسنین(ع) پیکر پاک و مطهّر آن بزرگوار و دختر شهیده و مظلومه پیامبر خدا(ص) را در تاریکی شب، آهسته و آرام در سکوتِ مطلق شهر مدینه در مکانی مجهول (نا مشخص) به خاک سپردند.

امام علیّ(ع) پس از توقف کوتاهی در کنار قبر و تهیه‌ی صورت هفت یا چهل قبر تازه به خاطر ترس از دشمنان، با اندوهی فراوان به خانه بازگشت. صبح که ابوبکر و عمر بن خطّاب و برخی از اصحاب دیگر، برای شرکت در مراسم آماده می‌شدند، متوجه شدند که شبانه مراسم خاک سپاری دختر عزیز پیامبر(ص) انجام شده است !... ».(21)

درباره‌ی تاریخ دقیق شهادت حضرت صدیقه‌ی کبری(س) در بین تاریخ‌نویسان اختلاف وجود دارد. برخی مانند کلینی (صاحب اصول الکافی)، طبری (صاحب دلائل الامامة)، کفعمی (صاحب مصباح)، سید مرتضی (صاحب عیون المعجزات)، سید ابن طاووس (صاحب الإقبال الأعمال) و محدّث قمی (صاحب منتهی الآمال) تاریخ رحلت و شهادت را سیزدهم جمادی الاُولی می‌دانند.

دلیل عمده این قول هم روایتی از امام صادق علیه السلام است که فرمود: « فاطمه[س] بعد از رحلت پیامبر[ص] هفتاد و پنج روز زنده بود ». برخی دیگر از نویسندگان به علت روایت امام باقر علیه السلام که نقل شده، حضرت زهراء(س) بعد از رسول خدا(ص) نود و پنج روز زندگی کرد، می‌گویند؛ آن بزرگوار در سوّم جمادی الثانی سال یازدهم هجری به ملکوت اعلی پیوست.(22)

7ـ معرفي برخي از منابع مفید

جهت مراجعه و تحقيق بيشتر علاقه‌مندان و عزیزان، تعدادی از منابع مفید(عربی و فارسی) را تقدیم می‌کنم. امیدوارم مورد استفاده واقع شود:
1. أعلام الهدایة؛ فاطمة الزهراء(س)« سیّدة النساء »،[جلد 3] لجنة التحقیق في المجمع العالمي لأهل البيت(ع)، 1422ق- 1430ق .
2. پیشوایان هدایت؛ صدّیقه‌ی کبری حضرت فاطمه‌ی زهراء(س) [جلد 3]، گروه مؤلفان مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مترجم: عباس جلالی، 1385 ش.
3. حیاة سیّدة النساء؛ فاطمة الزهراء(س)؛ دراسة و تحلیل، باقر شریف القرشی(ره)، تحقیق: مهدی باقر القرشی، 1430 ق.
4. مسند فاطمة الزهراء(س)، جلال الدین السیوطی، المطبعة العزیزیة، 1406 ق .
5. وفاة الصدیقة الزهراء(س)، السیّد عبدالرزاق المقرّم(ره)، المطبعة الحیدریة، 1370ق .
6. فاطمه زهراء(س)، بانوی نمونه اسلام، ابراهیم امینی، انتشارات شفق، 1384ش.
7. درس‌نامه‌ی حضرت فاطمه زهراء(س) از ولادت تا شهادت، مجید جعفر پور، نشر بیت الأحزان، 1390ش.
8. بیت الأحزان، شیخ عباس القمّی(ره)، ترجمه: سید محمود زرندی، 1386ش.
9. زهراء(س)؛ برترین بانوی جهان، ناصر مکارم شیرازی، نشر سرور، 1386ش.
10. فاطمه زهراء(س) مظلومه تاریخ، علی اصغر رضوانی، انتشارات صبح امید یاران، 1389ش.
11. الکلمة الغرّاء فی تفضیل الزهراء(س)، سید عبدالحسین شرف الدین العاملی(ره)، ترجمه: محسن بیدارفر، انتشارات الزهراء، 1362ش.
12. زندگانی فاطمه ی زهراء(س)، سید جعفر شهیدی(ره)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
13. فرهنگ سخنان حضرت زهراء(س)، محمد دشتی(ره)، عصر ظهور، قم، 1390ش.
14. تحقیقی درباره زندگانی اُمّ أبیها، صدیقه‌ی کبری فاطمه زهراء(س)، محمد کاظم القزوینی(ره)، ترجمه: سید محمد صالحی، نشر مهر،1390ش.
15. زندگانی حضرت زهراء(س)، احمد احمدی بیرجندی، آستان قدس رضوی(به نشر)، 1390ش.
16. فاطمة الزهراء(س)؛ وتر فی غِمد، سلیمان کتّانی، تحقیق المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، 1432ق.
17. فدک فی التاریخ، الشهید السید محمد باقر الصدر(ره)، ترجمه: محمود عابدی، کتابخانه بزرگ اسلامی، 1360ش.
18. فاطمة الزهراء(س)؛ قدوة و اُسوة، سید محمد تقی المدرسی، موسسة الوفاء، 1402ق.
19. فاطمة الزهراء(س) امّ الامامة و سیدة النساء، سید محمد حسن النائینی(ره)، موسسة الوفاء، 1404ق.
20. زندگانی حضرت فاطمه زهراء(س) و دختران آن حضرت، سید هاشم رسولی محلاتی، انتشارات اسلامیة، 1398ق.
21. مأساة الزهراء(س)؛ شبَهات و رُدود، السید جعفر مرتضی العاملی، دار السیرة، 1417ق.
22. حقیقة مُصحف فاطمة(س) عند الشیعة، أکرم برکات العاملی، دار الصفوة، 1418ق.

در پایان، ضمن عرض تسلیت شهادتِ امّ الائمة، حضرت صدّیقه‌ی زهراء(س)، یگانه دخت خاتم الأنبیاء، حضرت محمّدِ مصطفی(ص) به عموم شیعیان جهان و شیفتگان و محبّان آن بزرگوار، از خداوند بزرگ می‌خواهیم، توفیق شناخت بیشتر آن حضرت و الگو گیری از راه و رسم و سیره و زندگی ایشان را به همه، به ویژه بانوانِ مسلمان عنایت فرماید. ان شاء الله.

« سلام الله علیها یوم وُلدت و یوم اُستشهدت و یوم تُبعث حیّا »

پاورقی‌ها:
*سوره‌ی احزاب آيه‌ی 33.
**سوره‌ی آل عمران آيه‌ی61.
***سوره‌ی شوری آيه‌ی 23.
1-  کلينی، اُصول الکافی 1: 457؛ طوسی، مصباح المتهجد 3: 773؛ اربلّی، کشف الغمة...2:75؛ طبرسي، اِعلام الوری بأعلام الهدی: 90؛ طبري(ابن رستم)، دلائل الإمامة :10؛ سيد ابن طاووس، الإقبال الأعمال... : 263؛ ابن شهر آشوب، المناقب... 3: 357؛ مجلسي، بحار الأنوار... 43:7
2-  کلينی، اصول الکافی 1: 461؛ ابن شهر آشوب، المناقب...3: 357؛ مجلسی، بحار الأنوار... 43: 16؛ درس‌نامه‌ی حضرت فاطمه(س) از ولادت تا شهادت، مجيد جعفر پور 30.
3-  حاکم النيشابوری، المستدرک علی الصحيحين 3: 170؛ ابو نُعيم الإصفهانی، حلية الأولياء... 2: 39.
4-  طوسی، الأمالی، مجلس 1 ح3؛ أهل البيت(ع) من کتاب أعيان الشيعة...، سيد محسن امين العاملی، تحقيق: المجمع العالمی لأهل البيت(ع) 1: 491.
5-  مجلسی، بحار الأنوار... 43: 19.
6 -  المجمع العالمی لأهل البيت(ع)، أعلام الهداية؛ فاطمة الزهراء(س)« سيّدة النساء » 3: 36.
7-  ابن صبّاغ المالکی، الفصول المهمّة فی معرفة الأئمة(ع) 121.
8-  ابن المغازلی، المناقب... 264؛ اربلّی، کشف الغمة...2: 176؛ طبری، دلائل الامامة 65؛آغا بزرگ الطهرانی، الذريعة... 21: 4248. ( کتاب‌هائی با عنوان " مسند فاطمة الزهراء(س) " از سوی نويسندگان شيعی و سنّی نوشته شده که علاقه‌مندان می‌توانند به جديدترين آن‌ها به قلم استاد شيخ عزيز الله عطاردی مراجعه نمايند).
9-  مجلسی، بحارالأنوار... 43: 56.
10-  همان 43: 84 ؛ ديلمی، أعلام الدين فی صفات المومنين 247.
11-  طبری(محمد بن جرير)، تاريخ الاُمم و الملوک 1: 426.
12-  شيخ صدوق، الخصال 640؛ الأمالی 474؛ مجلسی، بحارالأنوار... 43: 111.
13-  اربلّی، کشف الغمة...1: 472؛ خطيب البغدادی، تاريخ بغداد 1: 316.
14-  ابن سعد، الطبقات الکبری 2: 85؛ طبرسی، الإحتجاج... 1: 149.
15-  مجلسی، بحارالأنوار... 42: 156؛ يوسفی غروی(محمد هادی)، موسوعة التاريخ الإسلامی 4: 143.
16-  همان 43: 157.
17-  طبری، دلائل الإمامة 45؛ مجلسی، بحارالأنوار... 43: 170
18-  طبرسی، الإحتجاج... 1: 147؛ ابن ابی الحديد، شرح نهج البلاغة 16: 233؛ مجلسی، بحارالأنوار... 43: 161.
19-  مجلسی، بحارالأنوار 43: 218.
20- ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع) 3: 362؛ طبری، دلائل الإمامة 42؛ مجلسی، بحارالأنوار... 43: 214؛ يوسفی غروی (محمد هادی)، موسوعة التاريخ الإسلامی 4: 150.
21-  مجلسی، بحارالأنوار... 43: 183.
22-  کلينی، اُصول الکافی 1: 241؛ امينی(ابراهيم)، فاطمه‌ی زهراء(س)؛ بانوی نمونه ی اسلام: 197.