خلق نيكو بسترها، كاركردها و مهارتها
تبيين: مقاله «خلق نيكو بسترها، كاركردها و مهارتها » كه توسط على حسين زاده# نوشته و در نشريه معرفت شماره 191 انتشار يافته، توسط پايگاه اطلاع رساني تبيين، تلخيص و در اختيار خوانندگان قرار داده شده است، كاربران جهت مطالعه اصل مقاله مي‌توانند به نشريه شماره 191 معرفت مراجعه نمايند.
مفهوم خُلق
«خُلق» در لغت به معناى كيفيتى نفسانى است كه افعال به آسانى از آن صادر مى شود و بعضى «حسن» را «ضد قبح» دانسته اند. بنابراين، حسن خلق به معناى كيفيت نيكوى نفسانى است كه رفتارهاى پسنديده بر اساس آن به سهولت صورت مى گيرد.
آن قسم خلق و خويى كه در شرع مقدس،ممدوح شناخته شده و با غرايز حيوانى و تمايلات نفسانى هماهنگ است، يا دستكم با آنها تضادى ندارد،«حسن خلق» است (خمينى، 1373 ب، ج 1، ص 198).
حد و مرز حسن خلق
در منابع اسلامى به نمونه هايى ازحسن خلق اشاره شده است. در زير به سه مورد از رواياتى كه به بيان مصاديق حسن خلق مى پردازد، اشاره مى كنيم:
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله پس از آنكه محبوبترين مردم در پيشگاه خداوند متعال را خوش اخلاق ترين آنان معرفى مى كنند، به بيان ويژگى آنان مى پردازند و مى فرمايند: «كسانى ازشما كه بهترين اخلاق را دارند، متواضعند، با ديگران الفت مى گيرند و مردم نيز با آنها الفت مى گيرند، محبوبترين شما نزد خدايند».
نيز امام رضا عليه السلام در پاسخ مردى كه از ايشان درباره محدوده حسن خلق پرسيده بود، فرمودند: «حسن خلق اين است كه آنچه دوست دارى ديگران به تو دهند، تو نيز مثلآن رابه ديگران بدهى».
از امام صادق عليه السلام درباره حسن خلق سؤال شد، حضرت فرمودند: «با مردم به نرمى برخورد كنى و به آنها جا بدهى، پاك و منزه و در كمال ادب سخن بگويى و درمواجهه با برادرانت متبسم و گشاده رو باشى».
حسن خلق در برقرارى ارتباط با همسر از آثار متعددى در سازگارى خانواده برخوردار است كه در اين بخش به بررسى اين نتايج مى پردازيم.
شرافت خانوادگى، بسترى براى خلق نيكو
يكى از زمينه هاى حسن خلق، نسب پاك و طهارت باطنى خانواده است كه آثار آن را مى توان در فرزندان و رفتار آنان مشاهده كرد.
اساسا فرزند نمادى از خانواده خود است. در روايت آمده است: «فرزند وجود محض و خالص پدر است». پس بايد دقت كرد و به صورت گزينشى بافردى مثبت در بعد خانوادگى ازدواج كرد. چنانچه انسان نسبت به اين بسترها بى مبالات باشد، در زندگى بامشكلاتى روبه رو مى شود. البته اين يك قاعده عمومى است كه براى انتخاب آسانتر فرد مطلوب، خانواده راهنماى خوبى است.
انسانهاى شريف به طور كلى از رأفت و آرامش خاصى برخوردارند و برخلاف انسانهاى خبيث كه تندخو و عصبى هستند، آنها متين برخورد مىكنند
رفتارهاى انسان برخاسته از حالتهاى درونى اوست. خميرمايه عنصر وجودى هر كس همان چيزى است كه از خانواده گرفته است.
ازآنجاكه رفتار انسان نماد بيرونى شخصيت اوست وشخصيت او عمدتا برخاسته از ويژگى هايى است كه ازخانواده به دست آورده است، طهارت و شرافت خانوادگى او نقش چشمگيرى در رفتار نيك او دارد.
ازدواج با فرد خوش اخلاق، بستر خلق نيكو
ازآنجاكه اخلاق حسنه گاهى به صورت طبيعى و فطرى وگاه با عادت دادن خود به انجام كارهاى زيبا و در مواردى با مشاهده، مصاحبت و همنشينى با افرادى كه داراىرفتارهاى زيبا هستند، به دست مى آيد، تغيير دادن اين اخلاق گرچه محال نيست، ولى آسان هم نمى باشد.
بر اين اساس،فردى كه مايل است زندگى گوارا، آسيب ناپذير، سرشار ازلطف و محبت و... داشته باشد، در همان ابتداى تشكيل خانواده بايد در جست وجوى همسرى باشد كه از اخلاق خوش و خوى پسنديده برخوردار باشد. با توجه به اين اصل، سفارش اكيد اسلام در ميان همه ويژگى هايى كه درباره انتخاب همسر مطرح است، بر موضوع صفات اخلاقى وى متمركز شده است.
حال اگر دقت لازم به هنگام ازدواج مراعات نشد و با فرد بداخلاق ازدواج صورت گرفت چه بايد كرد؟
از تعاليم قرآن كريم استفاده مى شود در چنين وضعيتى بايد تلاش كرد كه پيوند ازدواج از هم نپاشد، هرچند لازم باشد كه يكطرف، براى حفظ خانواده، دربرابر طرف ديگر، انعطاف بيشترى از خود نشان دهد وحتى از حق مسلم خود بگذرد.
معاشرت نيكو با همسر بداخلاق نوعى تحميل بر نفس براى ما محسوب مى شود كه در عين سختى، نتايج بسيارارزشمند معنوى را به دنبال مى آورد. پس در رهگذر صبر بر سوءاخلاق همسر و معاشرت پسنديده با وى، علاوه برآسيب ناپذيرى بنياد خانواده، بركات معنوى متعددى نيزنصيب همسر مى شود. درمان رذايل اخلاقى بسيارى (ازقبيل كبر، غرور، عجب و...) از راه تعامل صحيح با همسركج خلق حاصل مى شود.
آثار حسن خلق در سازگارى همسران
1. ايجاد و تثبيت محبت
از مهمترين نتايج خوش خلقى ايجاد محبت در ميان همسران و تثبيت و تقويت آن است. حضرت على عليه السلام در روايتى، كسب محبت را پيامد حسن خلق برشمرده اند.
2. افزايش روزى
بسيارى از مشكلاتى كه در خانواده، ميان همسران بروزمى كند، ناشى از مشكلات و تنگناهاى اقتصادى است. در منابع اسلامى، علاوه بر كار، حسن خلق نيز به عنوان عاملى تأثيرگذار در رشد اقتصادى معرفى شده است.
3. گوارا ساختن زندگى
مسلما زندگانى همراه با مسرت، شادابى و طهارت جايى براى ناسازگارى باقى نخواهد گذاشت. حال آنكه بداخلاقى نتيجه همه اعمال نيك را بر باد مى دهد و موجب مى گردد تا فرد چشم خود را بر تمام خوبى هاى همسرش ببندد و تنها نگاه خود را به سوء خلق او معطوف سازد.
مهارتهايى براى ايجاد و تقويت خلق نيكو
1. گوش دادن
گوش دادن همدلانه از مهارتهاى مؤثر درحاكميت حسن خلق بر روابط همسران است و آنان بايداز اين مهارت برخوردار باشند.
برخى از علايم غيركلامى كه نشان دهنده توجه ما به سخنان همسر است، عبارت است از:
الف. «لبخندهاى مناسب»
ب. «تماس چشمى مستقيم»
ج. «منعكس كردن حالت هاى چهره اى سخنگو به خودش»
د. «اتخاذ وضعيت بدنى» كه نشانگر توجه ماست.
2. تغافل
تغافل آن است كه آدمى چيزى را بداند و ازآن آگاه باشد، ولى با اراده و عمد، خود را غافل نشان دهد. كسانى كه مدام رفتار همسر خود را زيرنظردارند و وانمود مى كنند كه به شدت از او مراقبت مى كنند،علاوه بر آنكه چهره اى بداخلاق ازخود به نمايش مى گذارند،به كژرفتارى هرچه بيشتر همسر خود نيز دامن مى زنند.
حضرت على عليه السلام مى فرمايند: «كسى كه تغافل نكند و چشم خود را از بسيارى از امور نبندد، زندگانى تلخى خواهدداشت».
3. آشتى كردن
آشتى كردن درپى تلاش يك عضو خانواده براى بهبود رابطه با عضو ديگر خانواده صورت مى گيرد. پس آشتى كردن عامل مهم خوش خلقى است و موجب مى شود تاسردى در روابط همسران به درازا نكشد.
4. سخاوتمندى
در موارد زيادى، امساك و خوددارى از بذل و بخشش به همسر عامل تندخويى و بداخلاقى طرف مقابل مى شود.
اميرالمؤمنين عليه السلام مى فرمايد: «خوشخلقى در سه چيز است: دورى كردن از حرام، كسب حلال و توسعه اقتصادى بر خانواده»
5. شوخ طبعى
شوخ طبعى يكى از بهترين سازوكارهاى دفاعى است.شوخ طبعى احساس كارآمدى ما را بالا مى برد و باعث مى شود، به آسانى و بدون ناراحتى بارويدادها مقابله كنيم و از مشكل فاصله بگيريم.
البته اين نكته حايز اهميت است كه خوش خلقى درصورتى محصول شوخ طبعى است كه شوخى عارى از طعن و تمسخر بوده و آسيبهاى جانبى به همراه نداشته باشد.
6. تغذيه مناسب
انتخاب غذا نقش ويژه اى در خوش خلقى يا بد خلقى ايفامى كند. از منابع دينى استفاده مى شود كه برخى غذاها درخوش خلقى تأثيرگذارند.
7. ايفاى نقش مقابل
در اين مهارت، فرد نقش همسرش را تقبل مى كند و آنگاه مشكل خاصى را در اين رابطه ازچشم انداز شخصى ديگر به بحث مى گذارد.در منابع اسلامى نيز اين مهارت با عناوينى همچون ميزان قرار دادن خود و جايگزين ساختن خود به جاى ديگران و... مطرح شده.
بديهى است درك تازه از موقعيتها و رفتارهاى همسر، كه محصول مهارت ايفاى نقش مقابل است، راه رابراى كژخلقى در برابر بسيارى از رفتارهاى به ظاهرنامطلوب همسر خواهد بست.
8. تقويت مثبت
تقويت مثبت يك شيوه بده و بستان رفتارى است كه زن و شوهر را مقيد به مشاهده دقيق يكديگر مى كند. آنگاه موقعى كه يكديگر را به گفتن چيزى يا انجام كارى وا مى دارند كه احساس خوبى در آنها به وجود مى آورد،آشكارا به صورت لفظى يا غيرلفظى از يكديگر قدردانى مى كنند .
بايسته هاى تقويت:
خالص بودن تقويت: تقويت، بايد نشانگر اخلاص تقويت كننده باشد.
وابستگى تقويت: براى مؤثر ساختن تقويت كننده ها بايد آنها را به عمل خاصى كه قصد اصلاح آن را داريم،وابسته كنيم.
فراوانى تقويت: لازم نيست براى افزايش هر پاسخ، آنرا مدام تقويت كرد.
تنوع تقويت: استفاده مداوم و بى استثنا ازتقويت كننده اى خاص، باعث خواهد شد تا آن تقويت كننده خاصيت تقويت كننده اى خود را از دست بدهد.
# استاديار دانشگاه كاشان
ارسال کردن دیدگاه جدید