تبين: مقاله « بازى‏هاى رايانه ‏اى؛ رسانه‏ اى خاموش در جنگ نرم مصاديق، راه‏كارها » كه توسط آقای محمدرضا انوارى ¹ نوشته شده و درشماره 198 نشريه  «معرفت» انتشار يافته بود توسط پايگاه اطلاع رساني تبيين، تلخيص و در اختيار خوانندگان قرار داده شده است، كاربران جهت مطالعه اصل مقاله مي‌توانند به اين نشريه مراجعه نمايند.

مقايسه فيلم‏ هاى سينمايى با بازی‏هاى رايانه ‏اى

اگر بخواهيم تفاوت‏هاى بين صنعت بازی‏هاى رايانه ‏اى رابا سينما مقايسه كنيم، بايد به مباحثى همچون سود شركت‏هاى توليدكننده، ميزان استفاده كاربر از اين دورسانه و تفاوت‏هاى كيفى اين دو اشاره كنيم. با بررسى اين سه موضوع، به‏ راحتى مى‏توان به ميزان اثربخشى بازى‏ها نسبت به فيلم‏هاى سينمايى اشاره كرد.

دلايل كمّى رواج بازى‏هاى رايانه‏ اى

الف. مقايسه ميزان درآمد: چنانچه ميزان درآمد و سودشركت‏هاى فيلم‏سازى و بازى ‏هاى رايانه‏ اى را ملاك قراردهيم، امروزه صنعت بازى‏ هاى رايانه‏ اى از سينما پيشى گرفته است. براى نمونه، در 6 ماهه نخست سال 2007فروش اين بازى‏ ها دركشورهاى اروپايى از فروش فيلم‏هاى هاليوودى بيشتر بوده است.

ب. مدت زمان صرف‏ شده توسط كاربر: از سوى ديگر، ميزان زمانى كه كاربر صرف فيلم سينمايى مى‏كند، با بازى رايانه‏ اى قابل مقايسه نيست. با در نظر گرفتن متوسط مدت زمان فيلم و با در نظر گرفتن جاذبه‏ هاى ويژه مانند موضوع يا جذابيت‏ هاى ديدارى و...، اگر كاربر اين فيلم رادو بار تماشا كند، در نهايت، به‏ طور ميانگين بين 3 تا 6ساعت زمان صرف تماشاى فيلم خواهد شد. ولى مدت زمانى كه كاربر بازى رايانه‏ اى در حالت عادى، حتى بااستفاده از كدهاى ويژه‏ اى كه به كدهاى تقلب نسوزكننده‏ ها معروف‏ اند و فقط براى اقناع حس كنجكاوى و ديدن تمامى مراحل بازى است، صرف مى‏كند، مى‏تواند چندين برابر اين مدت زمان باشد. در حقيقت، مدت زمان استفاده ازبازى‏ها اصلاً با سينما قابل قياس نيست.

دلايل كيفى رواج بازى‏هاى رايانه‏ اى

در حقيقت، صنعت سينما،تلويزيون و راديو تقريبا صنعت يك‏سويه هستند ومخاطب نمى‏تواند در محتواى آن دخالت داشته باشد، امادر بازى‏هاى رايانه‏ اى شخص مى‏تواند بر اساس ديدگاه خودش از روش‏هاى مختلف يك بازى را انجام دهد. البته بايد در نظر داشت كه كاربر هر مسير و تاكتيكى را انتخاب كند، در نهايت، در گام راهبردى طراح بازى قرار خواهدگرفت. براى مثال، اگر شما در نقش يك كاربر آمريكايى باشيد، الزاما بايد تعداد مشخصى از مسلمانان را بكشيد تابه مرحله بعد برويد. شما صرفا انتخاب‏ كننده روش اين كشتار هستيد. به‏ عبارتى، شما اجازه تغيير در راهبرد رانداريد، اما با استفاده از چندين تاكتيك مى‏توانيد به هدف موردنظر برسيد .

ارتباط بازى‏ هاى رايانه‏ اى و شركت‏هاى سازنده آن با مراكز قدرت آمريكايى

يكى از اتفاقات جالب، پيش‏گويى‏ هاى بازى‏ هاى رايانه‏ اىاست كه با واقعيت رخ‏داده در ماه‏ها و سال‏هاى آينده همخوانى دارد. در بسيارى از بازى‏ها، پيش از وقوع يكواقعه سعى مى‏شود افكار عمومى توجيه شده و زمينه اقدامات و تهاجمات نظامى فراهم شود. پيش از حمله آمريكا به عراق و افغانستان با بازى‏هاى رايانه‏ اى باسناريوى حمله آمريكا به اين 2 كشور مواجه بوديم.برخى از شركت‏هاى بازى‏هاى رايانه‏ اى اقدام به ساخت بازى‏ هايى مى‏كنند كه كاملاً با راهبرد و برنامه‏ ريزى خاصى طراحى شده‏ اند. براى مثال، در سبك بازى‏ هاى اكشن،شركت كانفليست (Conflict) بازى‏هايى همچون بازىتوفان صحرا (1)، بازى توفان صحرا (2)، بازى ويتنام وبازى گلوبال استورم را به بازار عرضه كرده است. شركت«كوماوار» كه در سال 2004 توسط گروهى از افسران بازنشسته آمريكا راه‏ اندازى شد، بيش از 80 بازى تك‏ مرحله‏ اى منتشر كرده است. اين بازى‏ها معمولاً در عراق، افغانستان و ايران روى مى‏دهد؛ مانند بازى مقابله جنبش شيخ‏ المهدى و... .اين شركت‏ها كاملاً به‏ صورت مستقيم با اهداف سياسىساخته شده است. در اين بازى‏ ها عملاً كاربر نيروىنظامى آمريكايى يا غربى را كنترل مى‏كند و بايد به كشورهاى اسلامى حمله كند.

 بعضى از شركت‏هاى ديگر زيركانه‏ تر عمل مى‏كنند؛ وكاربر در نگاه اول به آن بازى‏ها به‏ عنوان بازى ضداسلامى و ضدايرانى نگاه نمى‏كند يا حتى فكر مى‏كند به منظورمعرفى تاريخ ايران يا اسلام ساخته شده‏ اند، اما درواقع وقتى به صورت دقيق اين بازى‏ها را بررسى كنيم، خواهيم ديد به صورت كاملاً مخفيانه و نرم در پى القاى تفكرات ضداسلامى و ضدانسانى خود هستند. شركت«يوبى‏سافت» (UBI SAFT) ازجمله اين شركت‏هاست.بعضى از اين بازى‏ها به‏ صورت مستقيم ايران را موردهدف قرار داده‏ اند كه سرى بازى‏هاى كوماوار از ايندست مى‏باشد. اما وجه غالب در بازى‏ها، حمله آمريكا وبرخى كشورهاى اروپايى به كشورهاى ضداستكبارى است. كشورهايى كه كاربر بايد به آنها حمله كند، به نحوىمتأثر از اسلام و به‏ ويژه ايران هستند. براى اثبات رابطه بين سازندگان بازى و سياست‏مداران، كافى است به مصاديقى از بازى‏ها اشاره كنيم كه از سال 2000 تا به امروز منتشرشده‏ اند. سال 2000 بازى رايانه‏ اى «سرباز شانس» منتشرشد. سه مرحله اين بازى در عراق اتفاق مى‏افتد و شمابايد در نقش نيروهاى آمريكايى براى مقابله با تحركات صدام و پيدا كردن وى به عراق حمله كنيد. اين بازى وامثال آن، پيش از حمله آمريكا به عراق منتشر شدند و به توجيه سياست‏هاى آمريكا مى‏پرداختند.

مصاديقى از بازى‏هاى رايانه‏ اى عليه اسلام و ايران

بخشى از اين بازى‏ها كه با همان هدف قهرمان‏ پرورى وتوجيه تجاوزات نظامى به ديگر كشورهاست، متوجه كشورهاى اسلامى و عمدتا ايران و كشورهاى همسايه ايران، كه تحت تأثير فرهنگ اسلام انقلابى ايران هستند،مى‏شود تا ضمن معرفى اين قدرت معنوى جديد به‏ عنوان نماد تروريسم، آمريكا به‏ عنوان منجى جهانيان از شرارت تروريست‏ها مطرح گردد و فلش راهنماى فرهنگ«انتظار» آمريكا را به‏ عنوان مصلح موجود، به جاى مصلح غيبى نشان دهد. يعنى افكار عمومى جهان بايد باور كنندكه  آمريكا همان منجى است كه همه منتظر اوهستند.

نمادهايى كه در اين بازى‏ها به‏ عنوان پايگاه‏هاىدشمن استفاده مى‏شود مساجد و اماكن مذهبى مسلمانان با رنگ‏هاى سبز و آبى است كه كاشى‏ها و معرق‏كارى‏هاى اسلامى به ‏صورت بسيار واضح و روشن در آن نمايان است. آشنايى با اسامى بازى‏هايى كه در ادامه مى‏آيد،مى‏تواند مقدمه‏اى براى تحقيق و شروعى براى ورودمنتقدان و تحليلگران و دلسوزان مسائل فرهنگى به عرصه نقد مفهومى بازى‏هاى رايانه‏ اى و ويدئويى باشد.

1. بازى «آيين قاتل» (Assassins creed)

كاربر بايد يك شخصيت با عنوان «الطائر» را هدايت كند.اين عقاب مسلمان از فرقه اسماعيليه كه يكى از فرقشيعى محسوب مى‏شود، است. اين شخص موظف است سران مسيحى جنگ‏هاى صليبى را ترور كند. نكته قابلتوجه اينجاست كه در عمده بازى‏هاى ديگر با اين امرمواجه هستيم كه شما بايد در نقش نيروهاى مثبت(نظاميان غربى) با تروريست‏ها مبارزه كنيد، اما در اينبازى شما شخصيت منفى را كنترل و هدايت مى‏كنيد و باخشونت زيادى رقيبان خود را به قتل مى‏رسانيد وجالب‏تر از همه اينكه ويژگى‏هاى اين شخصيت در بازىاين‏گونه بيان شده است: مردى سفيدپوست سوار بر اسبىبا شمشير مى‏آيد، او خود را فدايى مى‏داند و هدفى جزكشتن ندارد. جالب‏تر اينكه بازى ديگرى تحت عنوان«شاهزاده ايرانى» نيز توسط همين شركت ساخته شده بود، اما در يكى از نسخه‏ هاى اين بازى مى‏بينيم كه شاهزاده ايرانى شمشيرهاى مختلف با قابليت‏هاىمتفاوت دارد و روى هر كدام از آنها نوشته ‏هايى به عربىبه چشم مى‏خورد: «سيف فارس القوى، شمشيرسوارقوى»، «سيف فارس المنتقم، شمشيرسوار انتقام‏گيرنده»،«سيف فارس المهتدى، شمشيرسوار هدايت‏كننده». حالسؤال اينجاست كه نقش بستن القاب امام زمان (عج) مانند«قوى»، «مهتدى» و «منتقم» روى شمشير شاهزاده ايرانى به چه معناست؟ آيا نقش بستن القاب امام زمان (عج) روىشمشير شاهزاده ايرانى‏تصادفى‏ است؟!.

2. بازى سام ماجراجو در پرسپوليس

 یک نكته از اين بازى اين است كه هرچند شما به پرسپوليس ايران باستان مى آييد، اما اكثر نمادها و سمبل ها، نمادهاى اسلامى است، نه نمادهاى ايران باستان. در تمام صحنه هاى اين بازى كه از نظر گرافيكى بسيار زيبا و خيره كننده طراحى شده است، پايگاه هاى دشمن با نمادهاى اسلامى مانند گنبد و مناره معرفى مى شوند. جالب است كه اگر صحنه هاى گرافيكى و همان نمادهاى اسلامى را بزرگ نمايى كنيد، روى كاشى كارى ها عبارت هايى مثل انا مدينة العلم و على بابها و روايت هايى از اين قبيل را به وضوح مشاهده مى كنيد.

3. بازى رايانه‏اى IGI 2

در يكى از مراحل اين بازى، شما در ليبى وارد عمليات مى‏شويد. صداى قرآن و صلوات به گوش مى‏رسد، نام خداوند (اللّه) و نام پيامبر (محمد) بر روى ديوار نقش بسته است و در يك مرحله ديگر تروريست‏ها به صداىراديو فارسى ايران گوش مى‏دهند. مثلاً، در بسيارى ازمراحل كه داراى طرح‏ هاى اسلامى است، چنانچه روىاين تصاوير بزرگ‏نمايى كنيم، نام «على» بر روى آنها نقش بسته است. و در نهايت، شما پس از گذراندن مراحل سخت و دشوار در كليسا [!] با اهريمن جهانى روبه ‏روشده و در نهايت او را شكست مى‏دهيد. تصويرسازى ونزديك ساختن مفهوم تروريست و خشونت با «على» و...از نكات القايى اين بازى است .

4. نداى وظيفه 4 (Call of duty)

بازى نداى وظيفه 4 خبر از جنگ هاى آينده مى دهد. جبهه ضداستكبارى در خاورميانه و روسيه در حال شكل گيرى است. انقلابى در عربستان روى داده و حكومت ضدآمريكايى قدرت را به دست گرفته است. رهبرى اين انقلاب را شخصى به نام خالد الاسد بر عهده دارد و هم پيمان وى عمران زخائف نيز در روسيه در حال به دست گرفتن حكومت است. عراق نيز محور تحولات منطقه به شمار مى رود. آمريكا و انگليس براى جلوگيرى از ايجاد اين جبهه متحد عظيم، تحركات خود را در منطقه افزايش مى دهند و كاربر در نقش اين نيروها بازى را به پيش مى برد.

آنچه بايد به آن دقت كرد، اين است كه صداى سخنرانى خالد الاسد (رهبر انقلاب ضدآمريكايى عربستان در بازى) بسيار شبيه سخنرانى سيدحسن نصراللّه رهبر شيعيان لبنان طراحى شده است. نكته اينجاست كه در بازى نداى وظيفه، خالد الاسد يك تروريست نشان داده مى شود كه شما بايد وى را از بين ببريد. زخائف نيز بمب هاى اتمى خود را به سمت آمريكا شليك مى كند، تير خلاص به سمت نيروهاى زخمى انگليسى شليك مى كنند و...

5. بازى رايانه‏ اى حمله به ايران

در این بازی ، سربازان آمريكايى وظيفه دارند ضمن حمله به تأسيسات هسته اى نطنز، دانشمندان ايرانى را از بين ببرند و يك دانشمند را زندانى كنند.

6. بازى رايانه‏اى آموزش گريلا تروريسم(جنگ‏هاى پارتيزانى)

اين بازى ها در حقيقت، نوجوانان و جوانان را وارد فضاى مبارزه با حكومت مى كنند. محور اكثر اين بازى ها وجود يك ديكتاتور در كشور است و مبارزات براى از بين بردن يك حكومت ديكتاتورى است. در اين بازى ها شما با مردمى مواجه مى شويد كه لباس هايى هم رنگ شما پوشيده اند و به جنگيدن در كنار شما افتخار مى كنند. براى مثال، در بازى حزب سرخ، وقتى كه در منطقه اى دست به اسلحه مى بريد ناگهان مشاهده مى كنيد كه كارگران ديگرى كه در آن منطقه در حال كار كردن بودند ناگهان اسلحه هاى خود را بيرون آورده و در كنار شما مبارزه را آغاز مى كنند.

پيشنهادها و راه‏كارها

الف. سلبى

اين راه‏كارها را بايد در 2 سطح دولت و مردم بررسى كرد.

     1. يكى از اقدامات دولت، نظارت بر نشر و توزيع بازى‏هاى رايانه ‏اى است كه متأسفانه اقدام جدى وقابل‏ قبولى در اين زمينه صورت نگرفته و بسيارى ازبازى‏ها با موضوعاتى همچون روابط نامشروع،شيطان‏ پرستى، همجنس‏گرايى، فراماسونرى و... به‏ راحتىو با كمترين قيمت قابل دسترسى است.

     2. بحث ديگر، رده‏ بندى بازى‏هاى رايانه‏ اى است.طبيعتا والدين نمى‏توانند بازى‏ها را انجام داده وكارشناسى كرده و سپس آن بازى را به فرزندشان توصيه يابراى آنها تهيه كنند. جالب اينجاست كه تمام كشورهاى غربى هم كه خودشان توليدكنندگان اصلى اين بازى‏هاهستند، مؤسساتى دارند كه اين بازى‏ها را رده‏ بندىمى‏كنند. در ايران، هرچند بنياد ملى بازى‏هاى رايانه‏ اىبه‏ منظور بسترسازى براى توليد بازى‏هاى متناسب بافرهنگ بومى و دينى و نظارت بر بازى‏هاى خارجىتأسيس شده، اما در چند سال گذشته نقاط ضعفى دررده‏ بندى بازى‏هاى رايانه‏ اى وجود داشته است.

البته رده‏ بندى «ESRA» يا «آسرا» توسط بنياد ملى بازى‏ هاىرايانه‏ اى طراحى شده تا بسيارى از بازى‏ها را بر اساس فرهنگ ايرانى و اسلامى طراحى كند؛ اين اقدام، بسيارعالى و قابل تقدير است، اما با وجود اين، در مواردى ديده شده كه بازى‏هايى كه در كشورهاى غربى براى سنين پايين ممنوع اعلام گرديده، توسط اين بنياد در ايران براىسن بالاترى مجاز اعلام شده، درحالى‏كه به دليل صحنه‏ هاى خلاف عفت عمومى در ايران اصلاً نبايدمجوز انتشار دريافت كند.

يكى از مصاديق عينى آن، يكبازى تحت عنوان «barbie in 12 dancing princess»است. در اين بازى، عملاً به دختربچه‏ ها رقص آموزش داده مى‏شود. اين بازى در رده‏ بندى اتحاديه اروپامخصوص بچه‏ هاى بالاى 3 سال است، ولى در رده‏ بندىبازى‏ها در ايران، بنياد ملى بازى‏هاى رايانه‏ اى با اين توجيه كه رقص براى دختربچه 3 ساله خوب نيست، آن را براىسن بالاى 7 سال مجاز اعلام كردند.

     3. يكى از معضلاتى كه در بحث بازى‏هاى رايانه ‏اىموجب آسيب ‏هاى تربيتى براى كودكان مى‏شود وجود نگاه سرگرمى‏ محور به آنهاست. همين نگاه باعث شده بسيارى از مسئولان و والدين به اين رسانه توجه جدىنداشته باشند. اصلاح اين نگاه و توجه به نقش بازى‏هاىرايانه‏ اى در انتقال ارزش‏ها و سبك زندگى به كاربر بسيارحايز اهميت است.

     4. در بخش مردمى، ما تا زمانى كه بخواهيم به آن نقطه آرمانى (يعنى همان توليد بازى‏هاى رايانه‏اى با كيفيت ودر سبك‏هاى مختلف) برسيم، بايد اقدامات جدىصورت دهيم. نمى‏توانيم بگوييم چون دولت نتوانسته كاملاً به‏صورت آرمانى و صددرصد اين جايگزين‏ ها راارائه دهد، پس ما هم موضوع را رها مى‏كنيم. به وسيله برخى از راه‏كارهاى بسيار ساده مى‏توانيم وارد اين حوزهشويم. يكى از اين راه‏كارها، مراجعه به رده ‏بندى بنيادبازى‏ هاى رایانه اى است. نگاه كردن به برچسب‏هايى كه روى بازى‏ها نصب شده مى‏تواندوالدين را در تشخيص درست يارى دهد.

     5. نگاه كردن والدين به قسمت‏هاى اول بازى كه معمولاً كوتاه است، به‏ راحتى مى‏تواند آنها را در تشخيص محتواى بازى كمك كند.

     6. يكى از راه‏كارها ارائه آموزش و آگاهى دادن به والدين، جوانان و نوجوانان نسبت به مخاطرات بسيار اينبازى‏هاست. كوچك‏ترين اشتباه از سوى بنياد ملى بازى‏هاى رايانه‏ اى از طرف خانواده‏ ها قابل بخشش نيست. برگزارى جلسات توسط نهادهاى فرهنگى درحوزه اطلاع‏ رسانى به والدين و مسئولان مى‏تواند بسيارتأثيرگذار باشد.

ب. ايجابى

1. ورود حوزه به عرصه بازى‏هاى رايانه‏ اى: به نظرمى‏رسد همچنان‏كه براى ساخت بازى‏ها از لحاظ فنى،تيم‏هاى مختلف با يكديگر همكارى مى‏كنند، لازم استاز لحاظ محتواى بازى‏ها هم يك تيم متشكل ازكارشناسان مختلفى از رشته‏ هاى روان‏شناسى،جامعه‏ شناسى، علوم تربيتى و بخصوص يك روحانى فاضل آشنا به مبانى دينى در كنار گروه‏هاى فنى وجودداشته باشد. همكارى حوزه و طلاب علاقه‏ مند به اين عرصه با مراكز ساخت بازى در ايران براى توليد بازى‏ هاىبا پيام‏هاى دينى لازم به نظر مى‏رسد.

 2. وارد كردن تاريخ اسلام و مفاهيم دينى به عرصه بازى‏هاى رايانه‏ اى: يكى ديگر از بحث‏هايى كه بايد توسط دولت انجام شود، حمايت از ساخت بازى‏هاى رايانه‏ اىاست. چون بحث توليد بازى‏هاى رايانه‏اى بسيار هزينه‏ برو زمان‏بر است، شركت‏هاى خصوصى كمتر وارد اينحوزه مى‏شوند و در كشور بازى‏هاى در حد انتظار توليدنشده؛ به همين دليل، كاربر با يك نگاه ساده از خير اينبازى‏ها مى‏گذرد.

البته در يكى دو سال اخير برخى ازبازى‏هاى خوب توليد شده‏ اند، اما در مقام قياس با اين هجمه وسيع غرب، شايد بتوان گفت بسيار ناچيز بوده است. همچنان‏كه تجربه‏ هاى موفقى را در ساخت فيلم وسريال با موضوعات دينى داشته‏ ايم (مانند سريال‏هاى امام على عليه‏ السلام، امام رضا عليه‏ السلام، يوسف پيامبر، مختار و...) با توجه به استفاده بيشتر نسل جوان و نوجوان و حتى كودكان ازبازى‏هاى رايانه‏ اى، مى‏توان از اين رسانه مدرن براى انتقال تاريخ و مفاهيم دينى به كودكان و نوجوانان استفاده كرد.

براى مثال، در ژانر سياسى در مقابل هجمه وسيع بازى‏هاى رايانه‏اى غربى، نخستين اقدام پدافندى دنياى اسلام در ساخت اين بازى‏ها توسطحزب‏اللّه لبنان صورت پذيرفت. حزب‏اللّه با ساختبازى «نيروى مخصوص» و ارائه آن به 4 زبان عربى،فارسى، انگليسى و فرانسه مسئولان رژيم صهيونيستى رابه واكنش وادار كرد، به ‏گونه‏اى‏كه آنها اعلام كردند: امثال اين بازى‏ها به اهداف اين رژيم لطمه مى‏زند.

نتيجه‏ گيرى

1. امروزه نمى‏توان بازى‏هاى رايانه‏اى را تنها يك ابزارسرگرمى و تفريحى دانست، بلكه بازى‏هاى رايانه‏اى رابايد رسانه خاموش ولى تأثيرگذار دانست كه در خدمت اهداف استعمارى و جنگ نرم دشمن قرار گرفته است.

2. بازى‏هايى نظير: بازى سام ماجراجو در پرسپوليس،بازى رايانه‏اى IGI 2، نداى وظيفه 4، حمله به ايران، وآموزش گريلا تروريسم (جنگ‏هاى پارتيزانى) تعدادى ازبازى‏هايى هستند كه توسط شركت‏هاى آمريكايى ساختبازى‏وباهمكارى‏پشت‏ پرده‏ مراكزامنيتى‏آمريكاعرضه‏ شده‏ اند.

3. بازى‏هاىرايانه‏ اى كه در ژانر سياسى و توسط شركت ‏هاى آمريكايىساخته مى‏شوند، با تصويرسازى منفى از مسلمانان و جهان اسلام، سعى مى‏كنند آنها را افرادى تروريست، عقب ‏مانده وعامل ناامنى معرفى كنند و نمادهاى مذهبى ازجمله اذان،مناره، مسجد و همچنين نوع پوشش مسلمانان را به‏عنوان نمادهاى تروريست‏ها به تصوير مى‏كشند.

4. با توجه به تهاجم گسترده فرهنگى و سياسى غرب و نقش بازى‏هاى رايانه‏اى، بخصوص بر روى نوجوانان وجوانان، لازم است هم در جهت سلبى و هم در جهت ايجابى اقداماتى انجام شود.

---

1.  كارشناس ارشد تبليغ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم عليه‏ السلام. m_reza.anvari1358@yahoo.com