تبيین: مقاله (حوزه علميه، نظام اسلامي و حضور روحانيت در عرصه سياست) نوشته دکترنعمت الله كرم الهي ⁽¹⁾ که دردو فصل نامه علمی پژوهشی(معرفت سیاسی) انتشار يافته بود توسط پايگاه اطلاع رساني تبيين، تلخيص و در اختيار خوانندگان قرار داده شده است، كاربران جهت دریافت اصل مقاله مي‌توانند اینجا کلیک کنند.

 

 

چكيده

هدف اين مقاله ارائة تصويري واقع نگر از ارزيابي طلاب حوزة علميه قم درخصوص « رابطة حوزة علميه و نظام اسلامي» و نيز« ورود روحانيت به سياست» است.

 

مقدمه

متناسب با جايگاه رفيع روحانيت و نقش تعيين كنندة آن در تحولات اجتماعي و سياسي جامعة كنوني (به ويژه پس از پيروزي انقلاب اسلامي و برقراري حكومت ديني)، به رغم ابراز برخي ترديدها در باب كارآمدي و توانمندي روحانيت و حتي دين در ادارة حكومت و تدبير زندگي اجتماعي، انتظارات از روحانيت به نحو چشم گيري افزايش يافته است، به گونه اي كه رهبران انقلاب در مناسبت هاي گوناگون، دربارة سازوكار تعامل حوزة علميه و نظام اسلامي، وظايف نظام اسلامي در قبال حوزة علميه، سازوكار حفظ استقلال حوزة علميه، و مانند آن سخنان صريح و روشنگرانه اي بيان كرده اند.

در اين ميان، نحوة نگرش طلاب به روابط حوزة علميه و نظام اسلامي و نيز نوع رويكرد آنان نسبت به ورود روحانيت به ساحت سياست، از اهميت ويژه اي برخوردار است.

به اختصار، اين مقاله درصدد پاسخ گويي به سؤالات ذيل است:

1. ارزيابي طلاب حوزة علمية قم از رابطة نظام اسلامي و حوزة علميه چيست؟

2. ارزيابي طلاب حوزة علمية قم از ورود روحانيت و حوزة علميه به عرصه سياست چيست؟

چارچوب مفهومي

در باب سازوكار تعامل نهاد روحانيت و دولت اسلامي، رهيافت هاي گوناگوني وجود دارد كه مي توان برحسب نوع تلقي از مفهوم روحانيت و دولت اسلامي، رابطة بين دين و جامعه، اسلام و حكومت، اسلام و روحانيت، و روحانيت و جامعه را به چهار رويكرد كلان تقسيم كرد:

رويكرد نخست، روحانيت را تابع دولت اسلامي و در خدمت آن دانسته .

رويكرد دوم، با حاكم دانستن روحانيت بر دولت اسلامي، دولت را مجراي اجراي حدود الهي و روحانيت را عامل اجراي آن مي داند.

رويكرد سوم، با جداانگاشتن دين و سياست، عرصة حضور و مأموريت روحانيت و دولت را متفاوت و متمايز مي داند.

سرانجام رويكرد چهارم، به رغم پذيرش پيوند دين و سياست، قايل به دولت اسلامي منهاي روحانيت است.

در تحقيق حاضر، با مبنا قرار دادن ديدگاه آيت الله خامنه اي در باب مناسبات حوزة علميه و نظام اسلامي و نيز ديدگاه امام خميني ره در خصوص حضور روحانيت در عرصة سياست، گويه هاي پرسش نامه طراحي، و ارزيابي طلاب از گويه هاي مذكور بررسي شده است.

يافته هاي تحقيق

1. ارزيابي طلاب از رابطة حوزة علميه با نظام اسلامي

نكتة قابل توجه اينكه طلاب در كنار اعتقاد به درهم تنديگي؟؟ سرنوشت نظام اسلامي و حوزه هاي علميه، بر ضرورت استقلال حوزه نيز تأكيد كرده اند.

تفصيل يافته هاي مربوط به ارزيابي طلاب حوزة علميه قم از رابطة حوزة علميه با نظام اسلامي در جدول ذيل آمده است:

توزيع نظرات طلاب در خصوص رابطة حوزة علميه با نظام اسلامي

طرح اين سؤال اهميت دارد كه آيا اين نتايج تحت تأثير جنسيت، سن، وضعيت تأهل، و پاية تحصيلي پاسخ گويان تغيير مي كند، يا به رغم تفاوت طلاب در ويژگي هاي مزبور، تفاوت معناداري ميان چگونگي ارزيابي آنان از رابطة حوزة علميه با نظام اسلام وجود ندارد؟ براي پاسخ به سؤالات مزبور، داده هاي تحقيق متناسب با سطح سنجش، با استفاده از آزمون هاي آماري آناليز واريانس و رگرسيون چندگانه مجدداً تحليل شد.

نتايج به دست آمده به شرح ذيل است:

1. بر اساس نتايج مزبور، طلاب مجرد و متأهل و نيز طلاب دختر و پسر تلقي نسبتاً يكساني از رابطة حوزة علميه با نظام اسلامي دارند.

2. پاسخ گويان به رغم تفاوت در نحوة تملك واحد مسكوني (اجاره اي، ملكي، حجره، سازماني حوزوي) و نيز تفاوت در سطوح تحصيلات حوزوي (سطح دوم، سوم و چهارم) و غيرحوزوي (تحصيلات عمومي، كارداني و كارشناسي، كارشناسي ارشد و دكتري)، همه در چگونگي ارزيابي رابطة حوزه هاي علميه با نظام اسلامي وحدت نظر دارند.

3. در تحليل يافته هاي مزبور مي توان گفت: ارزيابي پاسخ گويان از رابطة حوزه هاي علميه با نظام اسلامي در صورت افزايش سن پاسخ گويان و افزايش مدت زمان حضور آنان در حوزه علميه، مثبت تر مي شود.

2. ارزيابي طلاب از حضور روحانيت و حوزه علميه در عرصه سياست

سپس پاسخ هاي كلي به دست آمده از ديدگاه طلاب جامعة نمونه، به تفكيك متغيرهاي زمينه اي آنان بازتحليل مي شود تا تأثير يا عدم تأثير اين متغيرها در نحوة ارزيابي پاسخ گويان از ورود روحانيت به عرصة سياست مشخص شود.

در اينجا نيز اين سؤال مطرح مي شود كه آيا جنسيت، سن، مقطع تحصيلي، سال ورود به حوزة علميه و مانند آن بر چگونگي نگاه طلاب به موضوع ضرورت اهتمام روحانيت و حوزة علميه به عرصة سياست و عدم بي تفاوتي در قبال آن، تأثيرگذار است يا خير؟

يافته هاي ستون پاياني جدول نشان مي دهد كه بيش از 97 درصد پاسخ گويان با ضرورت حضور روحانيت در متن تحولات اجتماعي و سياسي جامعه موافق و كاملاً موافق بوده اند.

نكتة قابل توجه ديگر اينكه قريب 88 درصد پاسخ گويان وجود اختلاف و نزاع سياسي و جناحي در بين روحانيت را موجب بدبيني مردم به روحانيت مي دانند و بنابراين، بر لزوم پرهيز از آن تأكيد مي كنند. اين يافته ها نشانگر باور محكم طلاب سطوح گوناگون حوزه به پيوند دين و سياست و رسالت سياسي و اجتماعي روحانيت در قبال جامعه است.

تفصيل يافته هاي مربوط به ارزيابي طلاب حوزة علمية قم از ورود روحانيت و حوزة علميه قم به عرصه سياست و يا ضرورت اتخاذ موضع بي تفاوت در باب مسائل سياسي، در این جدول آمده است:

 توزيع نظرات طلاب در خصوص حضور روحانيت در عرصة سياست

 

پس از توصيف نحوة ارزيابي طلاب از نسبت نظام اسلامي و حوزه هاي علميه، اين سؤال مطرح مي شود كه آيا اين نتايج تحت تأثير جنسيت، سن، وضعيت تأهل، و پاية تحصيلي پاسخ گويان تغيير مي كند، يا به رغم تفاوت طلاب در ويژگي هاي مزبور، تفاوت معناداري ميان چگونگي ارزيابي آنان از ضرورت اهتمام حوزة علميه و روحانيت به مقوله سياست وجود ندارد؟ براي پاسخ به سؤالات مزبور، داده هاي تحقيق متناسب با سطح سنجش، با استفاده از آزمون هاي آماري آناليز واريانس و رگرسيون چندگانه مجدداً تحليل شد.

نتايج به دست آمده به شرح ذيل است:

1. بر اساس نتايج مزبور، طلاب مجرد و متأهل و نيز طلاب دختر و پسر ديدگاه يكساني در خصوص اصل حضور روحانيت و حوزة علميه در عرصة سياست و نيز آثار حضور يا عدم حضور روحانيت در اين عرصه دارند.

2. تفاوت سطوح تحصيلي پاسخ گويان (حوزوي و غيرحوزوي) و نيز تفاوت در نحوة تملك واحد مسكوني از سوي آنان، هيچ تأثيري بر نحوة ارزيابي آنها از ضرورت حضور حوزه هاي علميه و روحانيت در عرصة سياست ندارد و طلاب فارغ از تفاوت هاي تحصيلي، همگي ديدگاه مشتركي در قبال لزوم اهتمام حوزه و روحانيت به امر سياست دارند.

3. در تحليل يافته هاي مزبور مي توان گفت: ارزيابي پاسخ گويان از ورود روحانيت و حوزه هاي علميه به سياست با افزايش سن پاسخ گويان مثبت تر مي شود.

نتيجه گيري

نتايج اين تحقيق نشانگر ارزيابي مثبت طلاب از رابطة حوزه هاي علميه با نظام اسلامي و نيز تأكيد آنان بر ضرورت ورود روحانيت و حوزه هاي علميه به عرصة سياست است.

نكتة درخور اهتمام اينكه بررسي يافته هاي تحقيق به تفكيك متغيرهاي زمينه اي، نشانگر وجود اجماع نسبتاً بالا در ميان حوزويان است؛ به اين معنا كه طلاب همگي در نحوة ارزيابي از رابطة حوزه هاي علميه با نظام اسلامي ديدگاه يكساني ابراز كرده اند.

در اين ميان، دو متغير سن طلاب و سال ورود به حوزة علميه تأثير مستقيم و معناداري بر نگاه پاسخ گويان به چگونگي مناسبات نظام اسلامي و حوزة علميه داشته است.

با افزايش سن (و به تبع آن، افزايش دانش و تجربه) طلاب جامعة آماري، ارزيابي آنان از ضرورت حضور روحانيت و حوزة علمية در عرصة سياست مثبت تر مي شود.

بنابراين، با توجه به استخراج گويه هاي اين تحقيق از سخنان امام راحل و مقام معظم رهبري، در پايان با اطمينان مي توان گفت: طلاب حوزة عليمه قم با اتخاذ موضع همدلانه در قبال رابطة نظام اسلامي و حوزه هاي علميه و نيز ضرورت حضور روحانيت و حوزه هاي علميه در عرصة سياست، به گونه اي مهر تأييد بر مواضع امام راحل و رهبري نظام در اين خصوص نهاده و آمادگي خود را براي همراهي در اين مسير اعلام داشته اند.

---

1. استاديار گروه علوم اجتماعي دانشگاه باقرالعلوم سلام الله عليها