عضو خبرگان رهبري با اشاره به اين‌كه فلسفه نيز علم ديني است، ادامه داد: اثبات برخي از مسائل خداشناسي مانند توحيد، نياز به بحث‌هاي فلسفي دارد، لذا بسيار كوتاه نظري است كه فلسفه، علم غيرديني يا ضد دين عنوان شود.

به گزارش پايگاه اطلاع رساني دفتر آيت‌الله مصباح يزدي، رئيس مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) در ادامه سلسله جلسات علم ديني، در جمع اساتيد دانشگاه‌هاي استان قم، ضمن تسليت سالروز شهادت حضرت زهرا (س) گفت: همان‌گونه كه در جلسه گذشته اشاره شد، علم واژه‌‌اي ‌است كه حكم مشترك لفظي را داشته و معاني آن كاربردهاي بسيار متفاوتي دارند، هرچند في الجمله در همه آنها معناي آگاهي و كشف واقعيت مورد نظر قرار گرفته است.

وي با اشاره به اين‌كه در يكي از اين معاني، علم به مجموعه مسائلي گفته مي‌شود كه حول يك محور طراحي شده است، ادامه داد: حتي در همين اصطلاح هم بحث است كه آيا همه اين مسائل علم است و يا تنها مسائلي كه صحيح بوده و منطبق بر واقعيت است، مثلا در فيزيك اين مسأله كه آيا قانون نيوتن درست است يا خير؟ علم است و يا اينكه وقتي جواب صحيحي به اين سئوال داده شود، آن علم خواهد بود.

علامه محمدتقي مصباح يزدي ادامه داد: بنا بر معناي دوم، اگر در زماني براساس برخی تحقيقات پاسخ‌‌هايي به مسائلي داده شد و در زمان ديگر بطلان آن پاسخ‌ها مشخص شد، بايد گفت كه آن گزاره‌ها اصلا جزء اين علم نبوده، چون يافته‌هايش صحيح نبوده است. به عنوان نمونه در علم هيأت زماني گمان مي‌شد، زمين مركز است و بقيه ستاره‌ها و سيارات بر گرد آن مي‌چرخند، اما بعد از آن مشخص شد چنين نيست، لذا طبق اين معنا بايد بگوييم، آنچه در سابق گفته شده، اصلا علم هيأت نبوده است، بلكه صرفا اوهام و خيالاتي اشتباه بوده است، يا مثلا در علم فقه، فقيهي نماز جمعه را واجب و ديگري نماز جمعه را حرام مي‌داند، حال بعد از اينكه واقع مشخص شد، معلوم مي‌شود كه يكي از آن دو نظر اصلا از علم فقه نبوده است.

وي با بيان اينكه مطابق معنای رایج، نفس مسائل، علم است، نه جواب صحيح به آنها، اظهار داشت: مطابق هریک از این دو معنا، بايد قيدي اضافه شود كه کشف رابطه صحيح بين موضوع و محمول، يا هر نوع تلاشي كه براي کشف آن بشود، هرچند نتايج مختلفي داشته باشد، جزء علم قلمداد شود.

وي ادامه داد: سئوال ديگري در همين اصطلاح علم مطرح مي‌شود كه اگر مجموعه مسائلي حول محوری واحد باشد، اما دو يا چند روش براي حل آنها وجود داشته باشد، آيا هركدام علم مستقلي محسوب مي‌شود؟ مثلا بسياري از مسايل اخلاقي، هم با روش نقلي و هم با روش عقلي اثبات مي‌شود، آيا در اين صورت دو علم وجود دارد يا يك علم؟ در صورتي كه روش و متد، مقوَم علم باشد، در خصوص اخلاق بايد گفت دوعلم وجود دارد، يكي از آنها كه نقلي است علم ديني و ديگري علم غيرديني است و اگر روش و متد مقوَم علم نباشد، تنها يك علم اخلاق داريم.

استاد فلسفه حوزه علميه ادامه داد: همچنين هر چه دقيق‌تر شويم، سئوالات ديگري نيز وجود دارد، مثلا آيا هدف، در علم تأثيري دارد يا خير؟ بدین معنا که اگر مجموعه مسائلي با يك هدف مورد بحث قرار گیرد و همان مجموعه مسائل با هدف ديگري نيز مطرح شود، آيا دو علم وجود خواهد داشت يا خير؟ بدین ترتیب، تنها در يكي از معاني علم، بحث‌هاي فراواني وجود دارد، و از همين رو ابتدا بايد مشخص كرد كه طبق چه معنا و مبنايي از علم بحث مي‌شود تا پس از آن، در خصوص علم ديني و غيرديني بحث شود.

وي با اشاره به اين‌كه شبيه اين بحث‌ها و سؤالات درباره واژه دين هم مطرح مي‌شود، ادامه داد: مثلا طبق اصطلاح رايج كه دين شامل سه بخش اعتقادات، احكام و اخلاق است، هر گونه پاسخی كه به این مسائل داده شود، دين است، يعني اگر كسي به اين سئوال كه آيا خدا وجود دارد، پاسخ منفي داد نيز دين است، و در نتيجه دين الحادي نيز وجود دارد و طبق اين اصطلاح، ديگر بي‌ديني وجود نخواهد داشت.

علامه مصباح يزدي ادامه داد: البته وقتي در نظام اسلامي گفته مي‌شود، علوم انساني و دانشگاه‌ها و… بايد اسلامي باشد، منظور دين صحيح اسلام است، نه هر برداشتي که هركسی از دين و اسلام داشته باشد.

وي با اشاره به اينكه در رابطه با دين نيز سئوالات بسياري را مي‌توان مطرح نمود، ادامه داد: مثلا در خصوص قلمرو دین و این که آيا دين فقط رابطه انسان با خداست، گرايش‌هاي سكولار سعي در محصور كردن دين در محدوده خاصي دارند و آن را فاقد جنبه علمي مي‌دانند، بلكه براي آن جنبه ذوقي و سليقه‌اي قائل هستند و لذا در غرب، انسان مي‌تواند بسيار راحت و صرفاً براي تنوع، دينش را عوض كند، چرا كه اصلا جنبه علمي ندارد.

آيت‌الله مصباح يزدي با بيان نمونه‌هايي ادامه داد: در مقابل اين گرايش، گرايش ديگري نيز وجود دارد كه تمام امور زندگي انسان، از فردي و اجتماعي، و مادي و معنوي را جزء قلمرو دين مي‌داند و بر آن است که همه شئون زندگي انسان از آن جهت كه در سعادت و شقاوت انسان نقش دارد در دايره دين قرار مي‌گيرد.

وي با بيان اين‌كه بايد معاني و تحليل‌هاي دو واژه دين و علم را در نظر بگيريم، تا در دام مغالطه نيفتيم، اظهار داشت: بايد ديد علم چه نسبتي با دين می‌تواند داشته باشد و اين نسبت فقط از يك جهت ممکن است يا از چند جهت؟

آيت‌الله مصباح يزدي با اشاره به اينكه ادني مناسبت براي نسبت دادن دين به علم كافي است، ادامه داد: يكي از نسبت‌هاي علم و دين مي‌تواند اين باشد كه همه مسائل مطرح شده در علم، در دين نيز مطرح باشد، به عنوان نمونه در مسأله توحيد، هم متد نقلي وجود دارد و هم عقلي. اگر متد را جزء مقوّم علم ندانيم، يك علم داريم كه كاملا مسائلش بر دين منطبق است. يعني يك علم خداشناسي داريم كه با دو روش قابل اثبات است.

وي ادامه داد: گاهي نيز ممكن است، از آنجايي كه متد علم تنها نقلي و وحياني است، به آن علم ديني گفته شود، يعني چيزي كه در غير دين وجود ندارد، مانند نماز صبح در علم فقه كه بدون نقل قابل اثبات نيست.

علامه مصباح يزدي افزود: گاهي نيز به علمي كه براي اثبات مسائل ديني مورد نياز باشد، علم ديني اطلاق مي‌شود، كه بدون آنها مسائل ديني قابل اثبات نيست، مثلا ادبيات عربي و فصاحت و بلاغت كه بدون آنها نمي‌توان معناي درست آيات و روايات را فهميد و همچنين فقاهت و اصول فقه و مباحث فلسفه كه براي اثبات خدا به كار مي‌رود، در اين اصطلاح، علم ديني ناميده مي‌شوند.

وي با اشاره به اينكه فلسفه نيز علم ديني است، ادامه داد: اثبات برخي از مسائل خداشناسي مانند توحيد، نياز به بحث‌هاي فلسفي دارد، لذا بسيار كوتاه نظري است كه فلسفه علمي غيرديني يا ضد دين عنوان شود.

علامه مصباح يزدي با اشاره به برخي مناسبت‌هاي ديگر که به موجب آنها، مي‌توان علمي را ديني ناميد، ادامه داد: برخي بزرگان، ديني يا غيرديني بودن علم را به انگيزه عالم و متعلم منوط مي‌كنند، به گونه‌اي كه اگر باعلمي چنان برخورد شود كه ما را با خدا آشنا كند، به آن علم ديني مي‌گويند ولو اينكه با روش تجربي اثبات شود، و در غير اين صورت، به آن، علم غيرديني مي‌گويند. اما در استعمالات شايع معمولا چنين معنايي اراده نمي‌شود، بلكه خود همين مسائل مراد است كه گاهي متد هم در آن لحاظ ميشود و گاهي خير.

وي ادامه داد: آنچه تاكنون درباره علم و دين گفته شد، در واقع مبادي تصوري بحث است كه مسأله اسلامي كردن دانشگاه‌ها و علوم انساني و… بدون شناخت دقيق اين مبادي تصوري قابل حل نيست.

گفتني است اين مراسم دومين جلسه از سلسله جلسات علم ديني بود كه پنجشنبه هفتم ارديبهشت ماه در تالارهمايش‌هاي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) برگزار شد.